Qizg‘iziston Respublikasi fuqarosi Odamboy Begmatov O‘zbekiston

Birinchidan,  mebelni  mashinaga  ortish  jarayonida  kelib  chiqqan 

shikastlanishga huquqiy jihatdan kim javobgar bo‘ladi? 

Ikkinchidan, ushbu vaziyatda sotuvchi sotib oluvchining mebelni almashtirib 

berish to‘g‘risidagi  talabini bajarmasligi qonuniymi?  

Uchinchidan,  Odamboy  Begmatov  sotuvchi  tomonidan  u  O‘zbekiston 

Respublikasi  fuqarosi  bo‘lmaganligi  uchun  bu  yerda  hech  qanday  huquqlari 

yo‘qligini ta’kidlashi qonuniymi?  

Birinchi savolga to‘xtaladigan bo‘lsak, O‘zbekiston  Respublikasi Fuqarolik 

kodeksi  392-moddasining  birinchi  qismida  quyidagicha  keltirilgan:  “Agar  oldi- 

sotdi shartnomasida boshqacha tartib narzarda tutilgan bo‘lmasa tovarning tasodifan 

nobud bolishi yoki  tasodifan  shikastlanishi xavfi sotuvchi tovarni sotib oluvchiga 

topshirish  bo‘yicha  o‘z  majburiyatini  qonun  yoki  shartnomada  muvofiq  bajargan 

deb  hisoblangan  paytdan  boshlab  sotib  oluvchiga  o‘tadi”

2

.  Yuqoridagi  moddani 

tahlil  qiladigan  bo‘lsak,  tovarning  tasodifan  shikastlanishi  sotuvchi  tovarni  

topshirish bilan bog‘liq majburiyatini bajarganidan so‘nggina sotib oluvchiga o‘tadi. 

Ya’ni  sotuvchi  tovarni  topshirish  bo‘yicha  majburiyatini  bajarsa,  tovar 

shikastlanishiga  javobarlik  sotib  oluvchia  o‘tadi.  Shu  o‘rinda  yana  bir  savol 

tug‘ilishi  mumkin.    Yuqoridagi  kazusda sotuvchi  tovarni  topshirish  bilan  bog‘liq 

majburiyatini qonun yoki shartnomaga muvofiq bajarganmi? Avvalo majburiyatga 

qisqacha to‘xtalib o‘tsak. Majburiyat fuqarolik huquqida asosiy institutlardan biri 

hisoblanadi.  Majburiyat  deb  qarzdorni  kreditor  foydasiga  muayyan  harakatlarni 

amalga  oshirishga  yoki  muayyan  harakatdan  o‘zini  saqlashga  majbur  bo‘ladigan, 

kreditor  esa  qarzdordan  o‘zining  majburiyatlarini  bajarishni  ta’lab  qilish  huquqi 

bilan  bog‘liq  munosabaga  aytiladi

3

.  Majburiyat  huquqi  ishlarni  bajarish,  xizmat 

ko‘rsatish, mulk topshirish yoki pul to‘lash bilan bog‘liq bo‘lgan fuqarolik-huquqiy 

normalar  yig‘indisi  hisoblanadi.  Majburiyatlar  majburiyat  shartlariga  yoki  qonun 

hujjatlariga  muvofiq  bajarilishi  kerak.  Bunday  shartlar  bo‘lmaganda  esa  ish 

muomalasi odatlariga yoki qo‘yiladigan boshqa talablarga muvofiq lozim darajada 

 

    

2

 O‘zbekiston  Respublikasining  Fuqarolik kodeksi. T.: “Yuridik  adabiyotlar  publish”,  2020-yil.  392-modda 

    

3

  

http://distant.tsul.uz

    

---

4 

 

bajarilishi  kerak.  Kazusga  qaytadigan  bo‘lsak,  Fuqarolik  kodeksining  390-

moddasiga  4-qismiga  quyidagicha  belgilangan  “Oldi-sotdi  shartnomasidan 

sotuvchining tovarni sotib oluvchiga yetkazib berish yoki tovarni turgan yerida sotib 

oluvchiga  topshirish  majburiyati  kelib  chiqmaydigan  hollarda,  agar  shartnomada 

boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, tovarni sotib oluvchiga yetkazib berish 

tashuvchiga  yoki  aloqa  tashkilotiga  topshirish  paytida  sotuvchining  tovarni  sotib 

oluvchiga  topshirish  majburiyati  bajarilgan  hisoblanadi”

4

.  Ushbu  moddani  tahlil 

qiladigan  bo‘lsak,  agarda  oldi-sotdi  shartnomasida  tovarni  yetkazib  berish  yoki 

tovarni turgan yerida topshirish majburiyati belgilangan bo‘lmasa, sotuvchi tovarni 

yetkazib  beruvchiga  topshirganda  u  o‘z  majburiyatini  lozim  darajada  bajargan 

hisoblanadi. Yuqoridagi vaziyatda esa sotuvchi tovarni topshirish jarayonida unga 

shikast yetkazgan. Demak, mebelning shikastlanishi bilan bog‘liq holatda sotuvchi 

javobgar bo‘ladi.  

Ikkinchi savolga to‘xtaladigan bo‘lsak, sotuvchi tomonidan sotib oluvchining  

tovarni  almashtirib  berish  tog‘risidagi  talabini  rad  etish  qonuniymi?  Fuqarolik 

kodeksining  413-moddasida  but  bo‘lmagan  tovarni  topshirish  oqibatlari  keltirib 

o‘tilgan.  Bu  shuningdek,  “Istemolchilarnining  huquqlarini  himoya  qilish