Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar

Ikkinchi sharti xavfning mavjudligi.

Xavfning mavjudligi, xavfning vujudga kelishi yoki jinoyat qonuni bilan qo`riqlanadiran ijtimoiy munosabatlarga real xavf mavjudligini bildiradi. Taxminiy, ma`lum bir vaziyatda vujudga keladigan, bartaraf etilgan yoki xayoliy xavf mavjud deb hisoblanishi oxirgi zarurat holatini vujudga keltirmaydi

Uchinchi sharti xavfning haqiqiy bo`lishi lozim. Agar shaxs turli sabablarga ko`ra xavfning mavjud emasligini bilishi lozim bo`lmagan yoki mumkin bo`lmagan bo`lsa, uning bu xayolan xavfni bartaraf qilishga qaratilgan harakati ham jinoyat deb hisoblanmaydi.

Xavfning haqiqiyligi deganda, uning obyektiv va real tarzda mavjud bo`lishini tushunish kerak. Agar xavf haqiqiy bo`lmasdan, shaxs uning mavjudligi haqida noto`g`ri taxmin qilgan bo`lsa, shaxsning bunday qilmishi taxminiy oxirgi zarurat deb baholanib, javobgarlik masalasi faktik xatoga oid umumiy qoidalarga ko`ra hal qilinadi. Shaxsning bunday qilmishi quyidagicha baholanishi kerak:

Oxirgi zarurat holati sifatida shaxs o`zining taxminlari xatoligini bilmagan va bilishi mumkin bo`lmagan hollarda, uning harakati shaxs o`zining taxmini xatoligini bilmagan bo`lsa, lekin ishning holati bo`yicha bilishi lozim va mumkin bo`lsa, ehtiyotsizlik orqasida sodir etilgan jinoyat sifatida baholanadi.

Oxirgi zarurat holati nazariy va amaliy jihatdan ishlab chiqilgan mezonlarga javob berishi kerak. Bunday mezonlar - qilmishning ijtimoiy foydaliligi, majbur bo`lganlik tufayli sodir etilishi, boshqa shaxslarga yetkazilishi mumkin bo`lgan zararni bartaraf etishga qaratilganligi, oxirgi zaruratning qonunda belgilangan doiradan chetga chiqmasligi va h.k.

Qilmishning ijtimoiy foydaliligi uning shaxs, jamiyat yoki davlat manfaatlarini ko`zlab sodir etilganligini bildiradi.

Qilmishning majburiyligi deganda, vujudga kelgan vaziyatda qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarga zarar yetkazish xavfni bartaraf etishning oxirgi yagona usuli ekanligi tushuniladi. Qonun bilan qo`riqlanadigan boshqa manfaatlarga zarar yetkazmasdan xavfni bartaraf etish imkonining mavjudligi oxirgi zaruratning haqiqiyligini istisno etadi. Agar shaxs bunday imkoniyat mavjudligini bilmagan va bilishi mumkin ham bo`lmasa, uning qilmishi oxirgi zarurat deb baholanishi mumkin.

Oxirgi zarurat holati belgilariga to`g`ri keladigan qilmish sodir etilganida faqat uchinchi shaxslar huquq va manfaatlariga zarar yetkazishi kerak. Uchinchi shaxslar deganda oxirgi zarurat bo`yicha bartaraf etilgan xavf bilan aloqador bo`lmagan shaxslar, jamiyat va davlat manfaatlari hisoblanadi.