Qilish va ishlatish, xavfsizlik texnikasi

 
3. Xavfsizlik texnikasi 
Kontaktli payvandlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid asosiy chora-
tadbirlar operatorning elektr tokidan shikastlanishi, sachragan yoki 
chayqalib to‘kilgan qaynoq metallning kuydirishi, kuch yuritmasi yoki 
detallarni uzatish yuritmasining aylanuvchi qismlari shikast etkazish ehtimoli 
borligi bilan bog‘liqdir. 
Payvandlash mashinasi transformatorining
 
ikkilamchi kuchlanishi 24 V 
dan oshmaydi va odam uchun xavfli emas. Payvandlash transformatorining 
birlamchi chulg‘ami bilan boglangan qismlarga tegib ketish eng xavflidir, 
chunki chulg‘amdagi tok odatda 220-380 V ni tashkil etadi, kondensatorli 
mashinalardan foydalanilganda esa to‘g‘rilagichdagi kuchlanish 1000 V ga
etishi mumkin. Bundan tashkari, ba’zan transformatorning birlamchi chulg‘ami 
teshilishi yoki ikkilamchi o‘ramga tutashib qolishi mumkin. SHu bois 
mashinaning ikkilamchi konturi va boshqarish qutisi ishonchli tarzda erga 
ulanadi. Erga ulovchi simning kesimi ochiq usulda o‘tkazish uchun 4 mm
2
dan va yopiq usulda o‘tkazish uchun 5 mm
2
dan kichik bo‘lmasligi lozim. 
Barcha boshqaruv qismlari - tugmalar, tepkilar (pedallar) va b. 
odatda 36 V dan oshmaydigan kuchlanish bilan ta’minlanadi. Ish vaqtida 
mashina va boshqarish kutisining eshikchalari yopiq bo‘lmog‘i lozim. Mashinani 
tarmoqdan tez uzib qo‘yish uchun rubilniklar, tugmalar va boshqa uzuvchi 
kurilmalar qulay joyda bo‘lishi kerak. Mashina oldidagi pol quruq rezinka 
poyandoz to‘shalgan bo‘lishi zarur. Tegishli malakali va xavfsizlik 
texnikasiddan yo‘l-yo‘riqlar olgan shaxslargina mashinada ishlashga 
qo‘yiladilar. Agar qandaydir nosozlik yuz bersa, ishni darhol to‘xtatish va bu 

---

haqda usta yoki sozlovchiga xabar bermoq darkor. 
Elektrodlarni tozalash va almashtirishda, uzellarni mashina konturiga 
o‘rnatishda elektrod tasodifan siljib ketib qo‘lni shikastlamasligi uchun 
ehtiyot choralariga amal qilish zarur. Kuyishdan himoyalanish uchun 
payvandchida shishasi tiniq ko‘zoynaq, jomakor va qo‘lkop bo‘lmog‘i kerak. 
Uchma-uch payvandlash mashinalarining qisuvchi mexanizmi yaqinidagi 
bo‘shliq yig‘ma tusiq bilan bekitilishi, qudratli mashinalar bilan 
payvandlashda esa ularning atrofi g‘ovlar bilan to‘sib qo‘yilishi lozim. 
Uchma-uch payvandlash paytida metall bug‘lari ajralib chiqali va 
metall sachraydi. Rangli metallarni va oson eruvchi qoplamali po‘latlarni 
payvandlash vaqtida ayniqsa zararli moddalar ko‘p ajralib chiqadi. SHuning 
uchun, eski havoni chiqarib, yangi havo kiritadigan umumiy shamollatish 
qurilmasidan tashkari, mahalliy shamollatish qurilmasini nazarda tutish 
tavsiya etiladi. 
 
Tekshirish uchun savollar
1. Kontaktli payvandlashning asosiy texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarini 
aytib bering. 
2. Bitta payvandlash operatsiyasiga ketadigan donabay vaqt qanday 
hisoblanadi? 
3. Rejali-oldini oluvchi ta’mirlash tizimi nima?