Qilichev dilmurod zokirovichning

MAMLAKATNI MODERNIZASIYA QILISH, KUCHLI FUQAROLIK JAMIYATINI BARPO ETISHNING ASOSIY YO’NALISHLARI VA USTIVOR VAZIFALARI 77

QISHLOQ XO’JALIGIDA HAYOT FAOLIYATI AVFSIZLIGI 79

XULOSALAR VA TAKLIFLAR 85
FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR RO’YXATI 87
ILOVALAR 93

KIRISh

Cuv resurslari cheklangan bizning qurg’oqchil sharoitda mavjud suv zahiralaridan tejamli va samarali foydalanish dolzarb masalalardan biri bo’lib qoladi. Qishloq xo’jaligida amalga oshirilayotgan islohatlar tufayli ekinlar turi, ularni joylashtirish strukturasi keskin o’zgardi, qaysiki ular sug’orish tizimlarida suvdan foydalanish rejimiga, tuproqning suv rejimi va balansiga faol tasir ko’rsata boshladi. Bu esa, o’z navbatida yetishtirilayotgan ekinlarning sug’orish rejimini tegishlicha tabaqalashtirishni taqoza etmoqda.
Respublikamizda don mustaqilligiga erishish maqsadida sug’oriladigan yerlrda kuzgi bug’doy maydoni 1,3 mln gektarga yetkazildi. Aksariyat xo’jaliklarda bug’doy hosildorligi 35-45 s/ga. ni ilg’or xo’jaliklarda esa 60-70 s/ga.ni tashkil etmoqda. Ilg’or muassasalar tomonidan olib borilgan tadqiqotlar ko’rsatadiki, mamlakatimizda o’rtacha hosildorlikni gektariga 50-60 s. gacha yetkazish imkoniyatlari mavjud.
O’zbekiston xalqaro iqtisodiy maydondagi nufuzi va mavqiyeni sezilarli darajada va muntazam oshib bormoqda. Bunda mamlakatimiz rahbari Islom Karimov tomonidan ijtimoiy-iqtisidiy rivojlanish strategiyasining puxta ishlab chiqilganligi iqtisodiy islohatlar maqsadi va vazifalari, amalga oshirish yo’llarining aniq va to’g’ri ko’rsatib berilganligi bosh maqsad yo’lidagi yutuq va marralarining salmoqli bo’lishiga imkon beradi.
Biroq o’z o’rnida takidlash lozimki jahon iqtisodiyoti integrasiyalashuv va globalashuvning ijtimoiy tomonlari bilan bir qatorda malum ziddiyati jihatlari ham mavjud. Jumladan turli mamlakatlarda iqtisodi rivojlanishning bir tekisda bormasligi, dunyo mamlakatlari o’rtasida ijtimoiy iqtisodiy rivojlanishning jihatidan tafovutning ekologik tahdidlarining kuchayib borishi, turli mamlakatlarda aholi soni o’zlarining keskin farqlanishi kabi xolatlar jahon xo’jaligining yaxlit tizim sifatida barqaror rivojlanishiga to’sqinlik qiladi. Shuningdek mazkur jarayonlarning yana bir xususiyati jihati-jahonning bir mamlakatida ro’y berayotgan ijtimoiy- iqtisodiy larzalarning muqarrar ravishda
boshqa mamlakatlarda ham o’z tasirini o’tkazish hisoblanadi. Jahon hamjamiyati bugungi kunda boshidan kechirayotgan moliyaviy inqiroz ham aynan shu manoda globallashuv jarayonlarining salbiy oqibati sifatida namoyon bo’ladi.
Shunga ko’ra biz mamlakatimiz ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining joriy va istiqboldagi chora-tadbirlarining belgilanishi. Jahon moliyaviy inqirozi oqibatlarining tasirini har tamonlama hisobga olishimiz iqtisodiy rivojlanish dasturini ushbu jarayonlar tasiri nuqtai nazaridan shakllantirishimiz va ularni izchil amalga oshirishimiz taqoza etiladi.
Kuzgi bug’doydan mo’l hosil yetishtirishda muhim agrotexnik tadbirlardan biri – uning sug’orish rejimini muayyan joyning tabiiy sharoitlarini hisobga olgan holda ilmiy asosda to’g’ri belgilash va amalga oshirish hisoblanadi.
Hozirgi kunda meliorativ hududning iqlimi, tuproq, gidrogeologik, relyef sharoitlari, navlarning biologik xususiyatlarini hisobga olgan holda ilmiy asoslangan sug’orish rejimlarini ishlab chiqish zaruriyati tug’ilmoqda.
Lekin respublikamizning turli iqlim, tuproq- gidrogeologik sharoitlari, navlarning biologik xususiyatlari hamda muayyan bir meliorativ hudud sharoitlarini hisobga olgan holda kuzgi bug’doyning sug’orish rejimlari yetarlicha o’rganilmagan.
Sug’oriladigan yerlarda kuzgi bug’doydan yuqori va sifatli hosil olishning asosiy shartlaridan biri tuproqni yetarli miqdorda namlik bilan taminlashdir.
So’nggi yillarda respublikamizning sug’oriladigan yerlarida Rossiyadan va Ukrainadan keltirilgan Umanka, Polovchanka, Kroshka, Kupava, Krasnodar
– 99, Pal – Pich, Selyanka, Tanya, Moskvich va boshqalar hamda mahalliy Chillaki, Yonbosh, G’ayrat, Zamin – 1 va boshqa intensiv tipdagi kuzgi bug’doy navlari ekilmokda. Bu intensiv navlar sug’orishga juda ta’sirchan. O’suv davrida tuproqda namlikning yetishmasligi bug’doy doni hosili va sifatining pasayib ketishiga sabab bo’ladi. Sug’orishni to’g’ri tashkil qilish, kuzgi bug’doy
navlarini mintaqaning tuproq - iqlim sharoitini hisobga olib to’g’ri tanlab joylashtirish, urug’chilik ishlarini yo’lga qo’yish, don hosilini ko’paytirishdagi asosiy omillar hisoblanadi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, biz ushbu malakaviy bitiruv ishimizni
«Sug’orish rejimini kuzgi bug’doyning o’sishi, rivojlanishi va don hosiliga tasiri » deb nomlab uni bajarishda mavzuga tegishli ilmiy manbalardan kuzgi bug’doy yetishtirish texnologiyasining eng muhim elementaridan biri sug’orish rejimini don hosili va sifatiga tasirini aniqlashni o’z oldimizga maqsad va vazifa qilib qo’ydik.
Mazkur malakaviy bitiruv ishimni bajarishda o’zlarining nazariy va amaliy ko’rsatgan yordamlari uchun «Dehqonchilik va meliorasiya asoslari» kafedrasi professor-o’qituvchilariga o’zimnin g samimiy minnatdorchiligimni bildiraman.

1.