Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirishni tashkil etish bosh ilmiy-metodik markazi

Nizomning sakkizinchi bobi talabalarni uqishdan chetlashtirish, qayta tiklash, kursdan kursga o‘tkazish mexanizmlarini o‘z ichiga oladi.
Bir fanga ajratilgan auditoriya soatining 25 foizini va undan ortiq soatni sababsiz qoldirgan talaba ushbu fandan chetlashtirilib, yakuniy nazoratga kiritilmaydi hamda mazkur fan bo‘yicha tegishli kreditlarni o‘zlashtirmagan hisoblanadi. Yakuniy nazorat turiga kiritilmagan yoki kirmagan, shuningdek, ushbu nazorat turi bo‘yicha qoniqarsiz baho olgan talaba akademik qarzdor hisoblanadi.
Akademik qarzdor talabalar ta’til vaqtida yoki keyingi semestrlar mobaynida tegishli fanlardan o‘zlashtirilmagan kreditlar miqdoriga mos ravishda bazaviy to‘lov-kontrakt miqdoridan kelib chiqqan holda to‘lovni amalga oshirgandan so‘ng o‘zlashtirilmagan fanlarni o‘z hisobidan qayta o‘qish huquqiga ega bo‘ladi.
Ta’lim oluvchini kursdan kursga o‘tkazish uning GPA qiymatini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. OTM talabalarni kursdan kursga o‘tkazishda GPA ko‘rsatkichini mustaqil belgilash huquqiga ega. Bunda GPA ko‘rsatkichi 2,4-3,0 oralig‘ida bo‘lishi talab etiladi. GPA o‘tish ballini to‘play olmagan talaba qayta o‘qish uchun tegishli kursda qoldiriladi. Semestr va o‘quv yili yakuni natijalari bo‘yicha akademik qarzdorligi bor ta’lim oluvchilar o‘qishdan chetlashtirilmaydi. Kursdan kursga qolgan talabalar faqat qarzdor bo‘lgan fanlarni o‘zlashtirib ularga mos ravishda shartnoma mablag‘larini to‘laydi. Shartnoma asosida bir kursda qayta o‘qish soni chegaralanmaydi. Jami ta’lim olish muddati bakalavriat uchun 1-kursga o‘qishga qabul qilinganidan so‘ng 8 yilgacha, magistratura uchun 1-kursga o‘qishga qabul qilinganidan so‘ng 4 yilgacha deb belgilanadi.
Ta’lim oluvchi O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari asosida o‘qishni qayta tiklash va ko‘chirish huquqiga ega. Ta’lim oluvchi tomonidan chetlashtirilgunga qadar o‘zlashtirgan kreditlar miqdori oliy ta’lim muassasasi tomonidan to‘liq hajmda hisobga olinadi.
Shu bilan nizomning to‘qqizinchi bobi yakunlovchi qoidalar bilan tugallanadi.
Oliy ta’lim muassasasida ta’lim olishning to‘lov qiymati O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq belgilanadi. Fanlar bo‘yicha qayta ta’lim olish uchun to‘lov qiymati oliy ta’lim muassasasi tomonidan butun o‘quv yilining kontrakt summasidan kelib chiqqan holda belgilanadi. Qayta ta’lim olish uchun to‘lov mexanizmi oliy ta’lim muassasasi tomonidan bir kredit qiymatini hisoblash asosida belgilanadi. Bir kredit qiymati o‘quv yili davomidagi ta’lim olish uchun to‘lanadigan bazaviy to‘lov-kontrakt miqdorini rejalashtirilgan kreditlar miqdoriga bo‘lish yo‘li bilan aniqlanadi.
Talaba oliy ta’lim muassasasi ta’lim dasturini muvaffaqiyatli o‘zlashtirgan taqdirda, unga akademik darajasini tasdiqlaydigan diplom beriladi.
Ushbu nizom barcha oliy ta’lim muassasalarida taxlil kilindi va o‘rganildi.
Ta’lim jarayonini tashkil qilishdagi har qanday o‘zgarishlar, amalga oshirilayotgan islohotlar O‘zbekiston oliy ta’limining mavjud tajribasi va an’analaridan kelib chiqib, mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirishga xizmat qilishi kerak.
O‘qitishning kredit texnologiyasi talabalar tayyorgarligini individualizatsiya qilish asosida o‘z-o‘zini tarbiyalash va bilimlarni ijodiy o‘zlashtirish darajasini oshirishga qaratilgan.
Zamonaviy ta’lim ta’limning individualizatsiyasi va differensiatsiyasiga, muqobil ta’lim tizimlari va ta’lim muassasalariga, ta’lim dasturlari hujjatlari moslashuvchanligi va dinamikasiga, o‘zgaruvchan ijtimoiy-iqtisodiy muhit sharoitlariga asoslangan.
Tez o‘zgaruvchan dunyoda ta’lim standartlarining davomiyligiga ta’sir ko‘rsatadigan ta’lim mazmunining erta yangilanishi kuzatilmoqda.
O‘zbekistondagi ta’lim tizimi jadal rivojlanib, globallashuv va axborotlashtirishning jadallashib borayotgan jahon jarayonlariga yetarlicha munosabatda bo‘lishga qodir bo‘lishi kerak.
Shu nuqtai nazardan, ta’lim tizimi mustaqil ravishda kerakli ma’lumotlarni chiqarib olish, qayta ishlash, tahlil qilish va o‘z vaqtida undan samarali foydalana oladigan yangi turdagi mutaxassisni shakllantirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Bunga yuqori malakali mutaxassislarni (bakalavr magistr - doktorant) ko‘p bosqichli tayyorlashga o‘tish orqali erishish mumkin.
Kredit ta’lim tizimida OTMlari o‘quv jarayonini barcha zarur axborot manbalari bilan to‘liq ta’minlashi juda muhimdir: o‘quv va uslubiy qo‘llanmalar, elektron darsliklar, onlayn ta’lim manbalariga kirish, faol tarqatma materiallar va boshqalar.
O‘qitishning kredit texnologiyasi talabalar tayyorgarligini individualizatsiya qilish asosida o‘z-o‘zini tarbiyalash va bilimlarni ijodiy o‘zlashtirish darajasini oshirishga qaratilgan.
Zamonaviy ta’lim ta’limning individualizatsiyasi va differensiatsiyasiga, muqobil ta’lim tizimlari va ta’lim muassasalariga, ta’lim dasturlari hujjatlari moslashuvchanligi va dinamikasiga, o‘zgaruvchan ijtimoiy-iqtisodiy muhit sharoitlariga asoslangan.
Bitta kredit ya’ni akademik soat bo‘lib, professor-o‘qituvchi rahbarligida berilgan talabaning mustaqil ishi bir hafta davomida interaktiv shakllarda bo‘lib o‘tadi. Haftaning oxiriga kelib har bir professor-o‘qituvchi mashg‘ulotlar natijalarini sarhisob qiladi va talabalar haftalik reytinglari bilan tanishadilar. Shunday qilib, talaba muvaffaqiyatlar dinamikasini ko‘rishi mumkin, ya’ni tayyorgarlik darajasi yaxshi bo‘lmaganligi sababli kamroq ballni qo‘lga kiritadi, demak, talabaning fandan o‘zlashtirishning o‘rtacha bahosi kam bo‘ladi. Bu degani ilgari bo‘lgani kabi talaba ma’ruzalar, seminarlarga ishtirok etmagan, ammo imtihon oldidan u barcha materiallarni o‘rgangan yoki tasodifan yaxshi chiptani qo‘lga kiritgan.
Talabaning bilim ummonidagi do‘sti – maslahatchisi o‘qituvchilarni tanlashda, o‘rganish traektoriyasini aniqlashda yordam beradi (asosan bu o‘qish uchun qo‘shimcha fanlarni tanlash bilan bog‘liq). Agar talaba dangasa bo‘lmasa, to‘rt yil ichida bir vaqtning o‘zida tegishli mutaxassislikni o‘zlashtira olasiz. Bu, aslida, agar xohlasa, ikki yil ichida oliy ta’limni tugatishi mumkin bo‘lgan talabaning moslashuvchanligi va harakatchanligidir. Yozgi semestrlar tezlashtirilgan, qo‘shimcha o‘quv va o‘quv dasturidagi bo‘shliqni bartaraf etish ehtiyojlarini qondirish maqsadida tashkil etiladi.
Kredit ta’limi tizimiga o‘tish professor-o‘qituvchining talabalar bilan ishlashini sifatli qayta qurishni, o‘qitish usullari va uslublarini o‘zgartirishni talab qiladi.
Kredit tizimi sharoitida talabalarni o‘qitishda asosiy vazifalar:

• 
  bilim hajmini birlashtirish;
  
• 
  mashg‘ulotlarni maksimal darajada individualizatsiya qilish uchun sharoit yaratish;
  
• 
  talabalarning mustaqil ishlarining roli va samaradorligini kuchaytirish.
  

Kredit texnologiyasining o‘ziga xos xususiyatlari:

1. 
   har bir fan bo‘yicha talabalar va o‘qituvchilarning mehnat xarajatlarini baholash uchun kreditlar tizimini joriy etish;
   
2. 
   o‘quvchilarning individual o‘quv dasturini shakllantirishda ishchi o‘quv dasturiga kiritilgan ixtiyoriy fanlardan fanlarni tanlash erkinligi;
   
3. 
   ularning shaxsiy o‘quv dasturlarini shakllantirishda bevosita ishtirok etish;
   
4. 
   o‘quv jarayoniga maslahatchilarni jalb qilish, o‘quv traektoriyasini tanlashda talabalarga yordam berish;
   
5. 
   har bir o‘quv intizomi bo‘yicha ta’lim yutuqlarini baholash uchun ball-reyting tizimidan foydalanish;
   
6. 
   o‘quv jarayonini barcha zarur o‘quv va uslubiy materiallar bilan ta’minlash;.
   
7. 
   OTMda yoki ma’lum bir joyda o‘qituvchilar soni yetarli bo‘lsa, talabalar tomonidan o‘qituvchini tanlash erkinligi.
   

Kredit ta’lim tizimining afzalliklari:

• 
  fakultetlar, kafedralar va o‘qituvchilarning akademik erkinligini kengaytirish;
  
• 
  zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etish, o‘qituvchilar tarkibining malakasini oshirish va o‘qitish sifatini oshirish orqali o‘quv jarayonini jadallashtirishga erishish.
  

Kredit ta’lim tizimi va an’anaviy tizim o‘rtasidagi farqlar:

• 
  har bir talabaning shaxsiy o‘quv dasturini shakllantirishdagi shaxsiy ishtiroki, ya’ni. butun o‘qish davri uchun ta’lim traektoriyasini aniqlash;
  
• 
  talabaning o‘quv dasturida berilgan fanlarning bir qismini tanlash erkinligi;
  
• 
  fanlarni tanlash bo‘yicha maslahatchi va o‘qituvchi (edvayzer) lavozimini joriy etish;
  
• 
  joriy va oraliq o‘quv samaradorligini baholash uchun ball tizimidan foydalanish.
  

Oliy o‘quv yurtlarida ta’limning kredit texnologiyasini joriy etishning ijobiy jihatlariga quyidagilar kiradi:

• 
  umumiy ta’lim va asosiy fanlar bo‘yicha bilimlarni birlashtirish;
  
• 
  talabaga mustaqil ravishda o‘z ta’lim traektoriyasini shakllantirish imkoniyatini berish;
  
• 
  talabalar bilimini baholashda sub’ektivlikni yo‘q qilish;
  
• 
  professor-o‘qituvchilar uchun raqobat muhitini yaratish, ularning ilmiy-pedagogik darajasining doimiy o‘sib borishi yo‘nalishida o‘z faoliyatini kuchaytirishga imkon berish;
  
• 
  OTMning moddiy-texnika bazasini rivojlantirish va mustahkamlash, o‘qitishning innovatsion texnologiyalarini joriy etish asosida ta’lim xizmatlari sifatini doimiy ravishda oshirish zarurati;
  
• 
  individual darslarga ko‘proq vaqt ajratish, bu talabalarga fanlarni o‘rganish va tadqiqot qobiliyatlarini ijodiy yondashishni rivojlantirishga imkon beradi.
  

Oliy ta’lim muassasalari uchun muammoli masalalar quyidagilar:

• 
  professor-o‘qituvchilar tarkibining, shuningdek, o‘quv jarayoniga xizmat qiluvchi tarkibiy bo‘linmalarning yuqori ish yuki, ya’ni o‘qitish parallel ravishda an’anaviy va kredit texnologiya tizimlarida amalga oshirilayotgani;
  
• 
  o‘qitishning innovatsion texnologiyalarini joriy etish va ularni yanada takomillashtirish bilan bog‘liq qo‘shimcha qo‘shimcha harajatlar;
  
• 
  professor-o‘qituvchilar tarkibidagi o‘quv-uslubiy va vaqt yuklamasining oshishi, bu har bir o‘qituvchiga talabalarning mustaqil ishi uchun tarqatma materiallar, o‘quv qo‘llanma va uslubiy ko‘rsatmalar tayyorlash zarurati bilan bog‘liq bo‘lib, bu har bir o‘quv soatining 10 daqiqaga ko‘payishiga olib keladi;
  
• 
  ba’zi o‘qituvchilarni yangi talablarga va yangi o‘qitish uslublariga moslashtirish qiyinligi;
  
• 
  professor-o‘qituvchilar tarkibidagi o‘quv yukini hisoblash metodikasining noaniqligi, 1-bosqich talabalarining mustaqil ishlashga tayyorligi va o‘qishdagi yutuqlari uchun shaxsiy javobgarligi bilan bog‘liq qiyinchiliklar;
  
• 
  birinchi kurs talabasi kun bo‘yi o‘qish bilan mashg‘ul bo‘lganligi uchun ota-onalarning tayyor emasligi.
  

Oliy ta’lim muassasalarining asosiy vazifasi talabani turli xil ilmiy materiallarni o‘rganish ko‘nikmasini shakllantirish. Innovatsion texnologiyalarni talabalarning mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga yo‘naltirilganligi ularning ijodiy faoliyati va bilimlarni rivojlantirishni rag‘batlantirish darajasini oshiradi. Bunday ishlarning samaradorligi professor-o‘qituvchi rahbarligida talabalarning mustaqil ishi doirasida talaba va o‘qituvchi o‘rtasida doimiy muloqot orqali ta’minlanadi.
Ta’lim traektoriyasida moslashuvchanlikning yo‘qligi, talabalarning o‘quv yuklamalari, qisqa muddatli o‘qish davrlari, ishlab chiqarishdan ajralib qolish – bularning barchasi umuman olganda oliy ta’lim sifatiga va xususan mutaxassislarning tayyorlik darajasiga salbiy ta’sir qiladi. Masofaviy ta’lim shakllarining rivojlanishi OTMda ta’limni iloji boricha qulay va jozibali qilishga yordam beradi. Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, masofaviy ta’lim mutaxassislarni tayyorlash uchun eng samarali va istiqbolli tizimlardan biri sifatida kirib keldi. Bu professor-o‘qituvchilarning kasbiy motivatsiyasini oshirishga va ularning ilmiy-pedagogik faoliyati samaradorligini oshirishga olib keladi.
Agar ilgari ta’lim tizimi birinchi navbatda ijtimoiy tajribaning tarjimoni rolini bajargan bo‘lsa, endi u inson ijtimoiy harakatchanligining katalizatoriga aylanmoqda. Insonda ijtimoiy zinapoyadan tezda ko‘tarilishga imkon beradigan intellektual va madaniy qadriyatlarni anglash uchun keng imkoniyatlar mavjud. Ta’lim siyosatining o‘zgarishi ilmiy-pedagogik faoliyatga allaqachon o‘rnatilgan stereotiplar va yondashuvlarni ma’lum darajada qayta baholashni nazarda tutadi.
Bir paytlar mustahkam va sifatli ta’lim tizimi jamiyatning odatiy ehtiyojlarini qondirishini to‘xtatdi. OTM bitiruvchilariga zamonaviy texnologiyalarni joriy etish sharoitida analitik qobiliyatlarni amaliy ko‘nikmalar bilan birlashtirishga imkon beradigan ko‘nikmalar o‘rgatilishi kerak. Bu, albatta, ta’lim sifatini baholash tizimining o‘zgarishiga olib keladi, bu hozirgi kursdan farqli o‘laroq, mutaxassisning ijodiy vakolati darajasini aniqlashga yordam beradi.