|
3.Yangi mavzuni bayoni.
Yangi mavzu o`qituvchi tomonidan slaydlardan foydalanilgan holda tushintiriladi.
O`rta Osiyo tabiatini o`ganishga shu yerlik olimlar juda katta hissa qo`shgan.Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy IX-asr O`rta Osiyo geografiyasiga asos solgan,uning “Yer tasviri “nomli asari o`z zamonasida eng mukammal geografik asar bo`lgan.Bu asar 1878-yilda rus tiliga tarjima qilingan. O`rta Osiyo tabiati ,geologik tuzilishi, foydali qazilmalari ,xojaligi,tarixi haqida buyuk olim Abu Rayhon Beruniy
X-XI asrlar juda qimmatli ma`lumotlar yozib qoldirgan.1016 –yilda u dunyoda birinchi globusni yasagan.Mahmud Koshg`ariy ham O`rta Osiyoni ,uning tabiatini o`rgangan,o`zining mashhur “Devonu lug`otun turk” asarida ko`p joy nomlari va geografik terminlar haqida yozib qoldirgan.Zahriddin Muhammad Boburning “Boburnoma”asaridan 5-sinf “Yer yuzining kashf etilish” ,6-sinfda “Janubiy Osiyo”,”Markaziy Osiyo “,7-sinfda “O`rta Osiyoning geografik tekshirilishi tarixi”,”O`rta Osiyoning yer yuzasi tuzilishi ,asosiy xususiyatlari”,”O`rta Osiyoning daryolari”,”O`zbekiston iqlimi “mavzulari,qolaversa,”Yosh geograf”,sayyohlik va o`lkashunoslik yo`nalishdagi to`garaklar mavzularini o`qitishda foydalanish maqsadga muvofiqdir.”Boburnoma asarida har bir joy ma`lum bir tartibda tasvirlaydi. Avvalo ,joining geografik o`rni beriladi ,so`ngra iqlimi ,qishloq xo`jaligi, o`simliklari, qazilma boyliklari,hayvonot dunyosi va aholisi haqida yozadi.
Mamlakatdan chet elga chiqariladigan va keltiriladigan mollarni birma –bir sanaydi.Andijonning mevalari shirin ,qovun va uzumi yaxshi bo`lishi Samarqand va Kesh qo`rgonidan so`ng Andijonda katta shahar yo`qligi bayon etiladi.
Bu asarda daryo va ko`llarga oid ma`lumotlar ko`p .Daryolarning chuqurligi ,muzlashi,oqim rejimi , necha tegirmon suv oqishi, suv manbalari batafsil tasvirlanadi.Qozog`stondagi Ars daryosi qishda muzlashi bois askarlar muzning ustidan o`tishlarini bayon qiladi.Qancha suv oqishi xususida yeti-sakkiz tegirmon suv oqadi, deyilsa , daryolarning qirg`oqlari, suvning tuzilishigacha ta`rif berilgan.
Asarda hayvonot dunyosi ham tasvirlangan. Har bir hayvon va qushga batafsil ma`lumot berilgan.Asarda Qobil ta`rifida 1505 yilda kuchli yer qimirlashi bo`lgani keltirib o`tadi. Bobir iqlimga va meteorologik hodisalarga juda qiziqqan .Afg`onistonning issiq va salqin qismlari bir –biriga yaqindir .Qobildan bir kun yursangiz ,hech qachon qor yog`maydigan yerga borasiz,ikki soat boshqa tomonga yursangiz qor hech qachon erimaydigan tomonga borasiz..Boburning bu iboralarini o`qib , tropik iqlim bilan subtropik iqlimning chegarasi Afg`oniston
Janubidan o`tadi,degan xulosaga kelamiz.
Oktyabr to`ntarishidan so`ng O`rta Osiyo tabiiy boyliklari tez sur`atlar
bilan o``zlashtira bos landi.Uning geologiyasi relefi ,iqlimi ,ichki suvlari ,tuprog`I,o`simligi va hayvonot olami ,tabiiy o`lkalari chuqur va har tomonlama o`rganildi.Bu davrda O`rta Osiyo tabiatini o`rganishga H.M.Abdullayev,Q.Zokirov,T.Zohidov ,M.Qoriyev ,H.Hasanov va boshqalar katta hissa qo`shdilar.
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so`ng geografik tadqiqotlar tabiatdan uning tabiiy boyliklaridan to`g`ri foydalanish va muhofaza qilish masalalarini o`rganishga yo`naltirildi. Ayniqsa ,suv boyliklarimiz va uni muhofaza qilish ,atrof muhitni toza tutish ,tabiiy jarayonlarini muhofaza qilish inson va tabiat munosabatlari masalalarini o`rganishga e`tabor qaratilgan.
V.Yangi mavzuni mustahkamlash:
Guruhlarga “B.B.B.” metodidan foydalanib olgan bilimlarini mustahkamlash.
1.O`rta Osiyoni o`rganishda IX-XI asrlarda hissa qo`shgan allomalardan kimlarni bilasiz?
2.Zahriddin Muhammad Bobur “Boburnoma “asarida qanday geografik ma`lumotlar bergan?
3.Oktyabr to`ntarishidan so`ng O`rta Osiyo ni o`rganishga hissa qo`shgan olimlardan kimlarni bilasiz?
V.O`quvchilarni baholash va uyga vazifa berish.
G`olib guruhgni aniqlash va baholash.
Uyga vazifa :Mavzuni o`qish .”Boburnoma “asarini o`qish va geografiyaga oid so`zlarni topib kelish.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
