●Qattiq jismlarning xossalari Reja

Kristall panjara – kristallning tuzilishini tahlil qilish uchun kiritiladigan yordamchi geometrik shakldir. Panjara ko‘rinishi to‘rga o‘xshash bo‘lganligi uchun panjara nuqtalarini tugunlar deb atashga asos bo‘ladi. Fazoviy simmetriyaga bog‘liq ravishda barcha kristall panjaralar ettita kristalli tizimga bo‘linadi. Elementar yacheykaga quriladigan asosiy translyasiyadan (fazoviy ko‘chirishdan) tashqari, kristall panjarada Brave panjarasi deb ataladigan qo‘shimcha translyasiya ham bo‘lishi mumkin.
Kristall panjara doimiysi – kristall panjarani hosil qiladigan atomlar o‘rtasidagi eng yaqin masofa. Panjara doimiysi uchta yo‘nalish bo‘yicha bir xil bo‘lishi kerak, lekin har xil burchaklarda bir xil bo‘la olmaydi.
Kristallning elementar yacheykasi – Kristallning atom tuzilishini qismi bo‘lib, uni uchta o‘lcham bo‘yicha paralel ko‘chirish (translyasiya) bilan barcha kristall panjarani qurish mumkin. Elementar yacheyka paralellopiped shaklga ega, uni tanlash esa kristallning simmetriyasi bilan aniqlanadi.
Murakkab kristall panjara – bunda atomlar nafaqat panjara elementlari tugunlarida joylashishidan tashqari, balki uning tomonlarida va tugunlari o‘rtasida ham joylashishi mumkin.
Teskari panjara – abstrakt teskari fazodagi nuqtaviy uch o‘lchovli panjara bo‘lib, bunda masofa teskari uzunlik o‘lchamiga egadir. Teskari panjara tushunchasi kristallda rentgen nurlanishi, neytronlar va elektronlar difraksiyasi mohiyatini ochib berishda juda qulay hisoblanadi.
4-Kristal panjaralar
Yarimo‘tkazgichlar kristall tuzilishi bo‘yicha 4 guruhga bo‘linadi: Olmos, yaltiroq ruxtoshi va osh tuzi tuzilmasining asosi bo‘lib qirralari markazlashgan kub shakldagi panjara hisoblanadi.
Yaltiroq ruxtoshi panjarasini elementar yacheykaning chorak hajmiy diagonalini bir-biriga nisbatan siljitilgan ikkita qirralari markazlashgan kub panjara sifatida tasvirlash mumkin. Olmos yoki shunga o‘xshash yarimo‘tkazgichlardan farqli ravishda yaltiroq ruxtoshi turidagi panjarada bitta ostpanjarani bitta elementning atomlari, boshqasini- boshqa element atom-lari tashkil etadi.
Osh tuzi panjarasini bir-biriga qo‘yilgan ikkita qirralari markazlashgan kubli panjara sifatida qarash mumkin, bunda ularning har biri faqat bitta ishorali (element) ionga ega bo‘ladi. Mazkur panjarada bitta elementning har bir atomi-boshqa element atomlarining oltita yaqin qo‘shnilari bilan o‘ralgan.
Olmos panjarasini, ya’ni bunday shakldagi panjaralarga elementar yarimo‘tkazgichlar ega, elementar yacheykaning chorak hajmiy diagonalini bir-biriga nisbatan siljitilgan ikkita qirralari markazlashgan kub panjara sifatida tasvirlash mumkin.
5-Yarim o'tkazgichlarning kristall tuzilishi