Qattiq jismlar deformatsiyasi va mexanik kuchlanish Reja

Mexanik xossalarni boshqarish. 1.Zamonaviy texnik-mexanik xossalar elektr, magnit, optik va boshqa xossalar bilan turlicha ravishda muvofiqlashtirilgan pishiq hamda boqiy materiallarga muhtoj. Bunday materiallar yaratish va ularning xossalarini zarur bo‘lgan yo‘nalishda o‘zgartirish uchun real qattiq jismlarda tashqi mexanik yuklanishlar ta’sirida nimalar ro‘y berishini, ya’ni deformatsiyalar hamda buzilishlar mexanizmini-bilish lozim.
Noelastik deformatsiyalar mexanizmi bilan tanishish monokristall deformatsiyasini qarab chiqishdan boshlanadi. O‘quv-chilar noelastik defomatsiyalar jism shakli o‘zgarishi bilan birgalik-da ro‘y berishini biladilar. Binobarin, noelastik deformatsiyalarda zarralar o‘zlarining muvozanat holatlaridan chiqishlariga to‘g‘ri keladi. Biroq jismning butunligining saqlanib qolishi noelastik deformatsiyalanishidan so‘ng atomlar yana muvozanat holatida bo‘lib qolishlaridan dalolat beradi. Agar kristallning atomli qatlamlari (tekisliklari) ning bir-biriga nisbatan siljish yuz bersa, shunday bo‘lishi mumkinligini kristall modellari yordamida ko‘rsatib berish lozim.
O‘zaro ta’sir kuchlari u qadar katta bo‘lmagan atom (qatlamlari) mavjud ekanligi haqidagi ma’lumotlarga suyangan holda monokristallardagi noelastik deformatsiya mexanizmi ma’lum kuchlanishga (oquvchanlik chegarasiga) yetganda siljish-o‘sha tekisliklar bo‘ylab sirpanish yuz berishdan iborat ekanligini tushuntirib berish lozim. Darsda noelastik deformatsiyada atomli kristallarning siljishi qanday yuz berishini tushunib olish foydalidir.
Atomli qatlamlarning barcha zarralari bir vaqtda siljishi uchun lozim bo‘lgan kuchlanish hisoblansa, u real jismlarda noelastik deformatsiya hosil qiladigan kuchlanishdan ko‘p marta katta ekan. Binobarin, sirpanuvchan atomli qatlamlar orasidagi bog‘liqlik siljishi vositasida yuz beradigan deformatsiyada ularning hammasi bir vaqtda qaytadan tuzila olmaydi.
2.Noelastik deformatsiya mexanizmi bilan tanishish natijasida o‘quvchilar, agar qattiq jismda dislokatsiyalar (maxsus siljuvchi difekt) bo‘lsa va bu dislokatsiyalar erkin siljiy olsa, materialning noelastik deformatsiyalanishga qarshiligi ko‘p marta kichik bo‘lishini tushunib oladilar. Bundan kelib chiqadiki, qattiq jismlarning qoldiq deformatsiya paydo bo‘lishga qarshiligini oshirish imkoniyatini beruvchi yo‘llardan biri dislokatsiyalarning siljishini qiyinlashtiruvchi, tormozlovchi har turli tuzilish (nuqsonlar) ni hosil qilishdir.