Qarshi muhandislik iqtisodiyot

Logometrlar.
Magnitoelektr 
logometr, 
ko‘pincha, texnikaviy qarshilik termometrlari 
bilan birgalikda temperaturani o‘lchash uchun 
qo‘llaniladi. Logometrning ishlash prinsipi ikki 
elektr zanjiridagi toklar nisbatini o‘lchashga 
asoslangan. 
Zanjirlardan 
biriga 
qarshilik 
termometri, ikkinchisiga esa o‘zgarmas qarshilik 
ulangan. 
8.8-rasmda 
logometrning 
sxemasi 
keltirilgan. U o‘zaro va strelka 3 bilan bikir qilib 
mahkamlangan ikkita 1 va 2 ramachalardan iborat. 
Bu ramachalar esa doimiy magnit qutb uchliklari 4 
va 5 bilan o‘zak orasidagi havo tirqishida 
joylashtirilgan.
8.8-rasm. Logometrning
prinsipial sxemasi. 

---

51 
Bu tirqish bir tekis qilinmagan, shuning uchun magnit induksiyasi kiymatlari 
uning turli nuqtalarida (ramachalar va strelkaning burilish burchaklari turlicha 
bo‘lganda) turlicha bo‘ladi. Markazdan qutb uchliklari chetlariga qarab havo 
tirkishi kamayadi va mos ravishda markazdan qutb uchliklari chetlariga qarab 
tirqishda magnit induksiyasi o‘sadi. 
Logometrning ikkala ramachasi bitta o‘zgarmas tok manbai YE dan 
ta’minlanadi, ular aylanuvchi momentlari bir-biriga qarshi yo‘naladigan qilib ulan-
gan. Aylanuvchi momentlar M1 va M2 ning qiymati mos ravishda quyidagiga 
teng: 
,
1
1
1
1
I
B
C
M

(8.7) 
,
2
2
2
2
I
B
C
M

(8.8) 
bunda 
С
1
ва
С
2
— ramachalarning geometrik o‘lchamlari va ulardagi sim 
o‘ramlari soni bilan aniqlanadigan o‘zgarmas koeffitsiyentlar;
В
1
va
В
2
—
ramachalar joylashgan joydagi magnit induksiyalari; 
I
1
va 
I
2
— ramachalardan 
o‘tayotgan tok kuchlari. 
Ramachalar qarshiligi teng, ya’ni 
R
1
= 
R
2
va 
R
= 
R
t
bo‘lsa,
I
1 
= 
I
2
va 
M
1 
= 
M
2
bo‘lib, qo‘zg‘aluvchi sistema muvozanat holatda bo‘ladi. Agar termometr 
qarshiligi uzgarsa, ramachalardan birida tok kuchayadi, shu sababli momentlar 
muvozanati buziladi, qo‘zg‘aluvchan sistema esa harakatga keladi. Toki 
kuchaygan ramacha magnit induksiyasi kichik tirqishga kiradi, ikkinchi ramacha 
esa magnig induksiyasi katta tirqishga kiradi. Ma’lum bir holatda ramachalar 
momeiti muvozanatlashadi, ya’ni: 
.
2
2
2
1
1
1
I
B
C
I
B
C

(8.9) 
Bu tenglamadan 
.
1
2
1
2
1
2
2
1
B
B
C
B
B
C
C
I
I




(8.10) 
kelib chikadi. 
I
1
va
I
2
ning ta’minlash manbai YE orkali ifodalangan 
qiymatlarini qo‘ysak, quyidagi natijaga ega bo‘lamiz: 
1
2
1
2
2
1
B
B
C
R
R
R
R
R
R
E
R
R
E
t
t







(8.11) 
)
(

f
B

bo‘lgani uchun 
)
(
1
2

f
B
B

.
(8.12)
 
Shuning uchun 
),
(
1
2

f
R
R
R
R
t



(8.13)
 
R
,
R
1
va
R
2
— doimiy kattaliklar bo‘lgani uchun qo‘zg‘aluvchan sistemaning 
burilish burchagi termometr qarshiligi qiymatiga bog‘liq: 
)
(
t
R
f


;
(8.15) 

---

52 
Shunday qilib, ko‘zg‘aluvchan siayemaning burilish 
burchagi yoki M1 va M2 momentlar teng bo‘lgandagi 
(sistemaning muvozanat holati) logometr ko‘rsatnshi 
termometr qarshiligiga bog‘liq va ta’minlash kuchlanishiga 
bog‘liq emas.