Qarshi muhandislik iqtisodiyot

23-MAVZU.ELEKTROMAGNIT VA ISSIQLIK SARF 
O‘LCHAGICHLARI. 
Reja 
1.
Elektromagnit sarf o‘lchagichlari. 
2.
Issiqlik sarf o‘lchagichlari. 
1. Elektromagnit sarf o‘lchagichlari. 
Elektromagnit (induksion) sarf o‘lchagichlarning ishlash prinsipi
tashqi 
magnit maydoni ta’sirida elektr tokini o‘tkazuvchi suyuqlik oqimida hosil bo‘lgan 
EYUQ ni o‘lchashga asoslangan. Induksion sarf o‘lchagichning sxemasi 23.1-
rasmda ko‘rsatilgan. 
Magnitning N va S qutblari orasida magnit maydoni kuch chiziqlari 
yo‘nalishiga perpendikulyar ravishda suyuqlik quvuri 1 o‘tadi. Quvurning magnit 
maydonidan o‘tadigan qismi nomagnit material (ftoroplast, ebonit va boshqalar) 
dan tayyorlanadi. Quvur devorlarida bir-biriga diametral qarama-qarshi yo‘nalgan 
o‘lchash eletkrodlari 2 o‘rnatilgan. Magnit maydoni ta’sirida suyuqlikdagi ionlar 
harakatga keladi va o‘z zaryadlarini o‘lchash elektrodlariga berib, ularda EYK 
hosil qiladi. Oqim tezligiga mutanosib, EYK ning qiymati, magnit maydoni 
o‘zgarmas bo‘lganda, elektromagnit induksiyasining asosiy tenglamasi orqali 
aniqlanadn: 
E=B·D
·v
o‘rt 
(23.1) 
bu yerda, В —magnit qutblari oraligida hosil bo‘lgan 
elektr magnit induksiya, Tl; D — quvurning ichki diametri 
(elektrodlar orasidagi masofa), m; v
o‘rt
—oqimnipg o‘rtacha 
tezligi, m/s. 
Tezlikni Q hajmiy sarf orqali ifodalasak 
Q
D
B
E

4

(23.2) 
Bu ifodadan o‘zgarmas magnit maydonida 
EYK ning qiymati sarfga to‘g‘ri mutanosib 
ekanligi 
kelib 
chiqadi. 
Induksion 
sarf 
o‘lchagichlar elektr o‘tkazish qobiliyati 10
-3
... 
10
-5
sm/m dan kam bo‘lmagan suyuqliklarda 
ishlatiladi. 
O‘zgarmas magnit maydonga ega bo‘lgan induksion sarf o‘lchagichlarning 
asosiy kamchilgi — magnit elektrodlarida qutblanish va galvanik EYKning paydo 
bo‘lishidadir. Bu kamchiliklar harakatdagi suyuqlikda magnit maydon tomonidan 
induksiyalangan 
EYUQ 
ni 
to‘g‘ri 
o‘lchashga 
yo‘l 
qo‘ymaydi 
yoki 
qiyinlashtiradi.Shuning uchun, o‘zgarmas magnit maydoniga ega bo‘lgan sarf 
1
2
3
N
S
23.1–
rasm.Elektromagnit