Qarshi muhandislik iqtisodiyot

14.1-rasm. Elastik sezgir elementlar. 
Ish diapazoni elastik deformatsiyalar sohasida, sezgir element bosim bilan 
ortiqcha yuklangan hollar uchun zapas bilan ta’minlangan holda tanlanadi. Sezgir 
elementlarning elastiklik holati kuch bo‘yicha qattiqlik koeffitsiyenti bilan
xarakterlanadi: 
h
PS
h
F
K
F
э


(14.1) 
bunda
F, S
Э
— mos ravishda elastik sezgir elementga ta’sir etadigan kuch va 
elementning foydali maydoni;
 h—
ish nuqtasining siljishi. 

---

78 
Prujinali asboblarning qiymatli xossasi qurilmaning soddaligi, ishonchliligi, 
universalligi, ixchamligi va o‘lchanayotgan kattaliklarning katta diapazonidan 
iborat.
Naychasimon prujinali asboblar
. Sezgir element sifatida naychasimon 
manometrik prujina ishlatilgan deformatsion asboblar laboratoriya va ishlab 
chiqarish praktikasida keng tarqalgan. Ayniqsa, bir o‘ramli naychasimon prujinali 
asbob — manometr, vakuummetr, manovakuummetr va difmanometrlar juda ko‘p 
qo‘llaniladi. Naychasimon prujinali asboblarning ishlash prinsipi o‘lchanayotgan 
bosimni bir o‘ramli yoki ko‘p o‘ramli naychasimon prujinaning elastik 
deformatsiya kuchi bilan muvozanatlashuviga asoslangan. 
Aylana yoyi bo‘yicha bukilgan elliptik yoki yassi oval kesimli naychasimon 
bir o‘ramli prujina naycha ichidagi ortiqcha bosim yoki siyraklanishning o‘zgarishi 
natijasida o‘zining bukilishini o‘zgartiradi (14.1-rasm, a). 
O‘lchanayotgan ichki va tashqi atmosfera bosimlari farqi ta’sirida naychali 
prujina deformatsiyalanadi: naycha kesimining kichik o‘qi kattalashadi, katta o‘qi 
kichiklashadi, bunda prujina bo‘shashadi va uning erkin uchi 1—3 mm ga siljiydi. 
5 MPa gacha bo‘lgan bosim uchun naychali prujinalarni jezdan, bronzadan, undan 
ham yuqori bosimlar uchun — legirlangan po‘lat va nikel qotishmalaridan 
tayyorlanadi. 
Ko‘rsatuvchi, 
o‘ziyozar, 
signal 
beruvchi 
manometrlarning va naychasimon prujinali bosim 
o‘zgartgichlarining 
ko‘pi 
to‘g‘ri 
o‘zgartgich 
qurilmalardan iborat. Ularda bosim ketma-ket sezgir 
elementning va u bilan bog‘langan mexanik ko‘rsatuvchi, 
qayd kiluvchi, kontaktli qurilmaning, pnevmatik va elektr 
o‘zgartgich elementining siljishiga o‘zgartiriladi. 
14.2-rasmda bir o‘ramli prujinali manomerlarning 
kinematik 
sxemasi 
keltirilgan. 
Bosim 
o‘zgarishi 
natijasida prujina 3 uchining siljishi tortqi 5 orqali o‘q 6 
da aylanayotgan sektor 1 ga uzatiladi.