Qarshi muhandislik iqtisodiyot

Ko‘ng‘iroqli asboblardan 
kichik bosimlarni va bosimlar siyraklanishini 
(naporomerlar, 
tyagomerlar) 
o‘lchashda 
hamda 
differensial manometrlar sifatida foydalaniladi. 
Qo‘ng‘iroqli manometrlarda bosimning o‘zgarishi 
∆
Р=Р
1
-
Р
2
bilan 
paydo 
bo‘ladigan 
sathlar 
farqi
Н
suyuqlikka qisman botirilgan qo‘ng‘iroq holati 
balandligi bo‘yicha aniqlanadi. Qolqovich siljishi doim 
Н
dan kichik bo‘lgan qalqovichli manometrlardan farqli 
o‘laroq, qo‘ng‘iroqli asboblarda qo‘ng‘iroq siljishi 
Н
dan 
katta, shu tufayli ular bosimning o‘zgarishiga sezgir. 
13.2-rasm.Qo‘ng‘iroqli manometr. 
Sodda qo‘ng‘iroqli manometrlarda bosim o‘zgarishi qo‘ng‘iroqning botish 
chuqurligi o‘zgarganda gidrostatik usul bilan muvozanatlashtiriladi. 
Qo‘ng‘iroqli manometrning prinsipial sxemasi 12.2-rasmda keltirilgan. Idish 
1 da joylashgan suyuqlikka qo‘ng‘iroq 2 botirilgan. Naycha 3 orqali qo‘ng‘iroq 
ostiga o‘lchanayotgan bosim 
Р
1
beriladi, qo‘ng‘iroq ustidagi fazoga atmosfera 
bosimi
Р
2
beriladi. 
Bosimlar ayirmasi ∆
Р
= 
Р
1
— 
Р
2
ta’sirida qo‘ng‘iroqni yuqoriga siljitadigan 
kuch paydo bo‘ladi. Qo‘ng‘iroq siljishi bilan bosimlar farqi orasida bir qiymatli 
munosabat olish uchun qo‘ng‘iroq siljishiga funksional bog‘langan o‘zgaruvchi 
aks ta’sir etuvchi kuch zarur. Buning uchun arximed kuchidan, yukdan yoki 

---

73 
prujinadan foydalaniladi. Eng sodda hol — qalin devorli qo‘ng‘iroqdan 
foydalanish (arximed kuchi bilan muvozanatlashtirish). Unda R1 bosim ortganda 
qo‘ng‘iroq unga ta’sir etuvchi kuch yuqoriga turtayotgan kuch bilan 
muvozanatlashguncha ko‘tariladi. 
Muvozanat holati uchun quyidagiga egamiz: 
.
)
(
1
c
S
g
H
S
P








(13.10) 
yoki 
,
)
(
1
2
1
P
g
S
S
H
c







(13.11) 
bunda
S
va
S
c
— mos ravishda qo‘ng‘irok tubi va 
uning devorlarining halqasimon kesimi yuzi;
Н
—
∆Р
ta’sirida qo‘ng‘iroq ko‘tarilgan balandlik; 
ρ
1
va 
ρ
2
— 
mos ravishda idishdagi suyuqlik va qo‘ng‘iroq ustidagi 
muhit zichligi.