Qarshi muhandislik iqtisodiyot

6.3-rasm. Termoelektr termometrning erkin
uchlari tempuraturasiga tuzatma kiritish. 
Bu darajalash xarakteristikasi termo EYK bilan ish ulanmasi (rabochiy spay) 
temperaturasi orasida munosabat o‘rnatadi. Termoelektr termometrlarning 
darajalash xarakteristikasi, odatda, erkin uchlarining temperaturasi 
0°С
ga teng 
bo‘lganda aniqlanadi. Agar erkin uchlarning temperaturasi amalda 0°С dan farq 
qilsa-yu, ammo o‘zgarmas bo‘lsa, unda ish ulanmasi temperaturasini darajalash 
xarakteristikasidan topish uchun termoelektr termometr hosil qiladigan termo EYK 
nigina emas, balki erkin uchlari temperaturasi ni ham bilish zarur. Erkin uchlari 
temperaturasi ga
≠ 0
bo‘lganda tuzagish kiritish uchun termoelektr termometr 
hosil qiladigan termo EYK
( , )
ga uchun
( , 0 )
ni qo‘shish lozim; shunda 
termo EYK
( , 0 )
qiymatini topiladi: 
( , ) + ( , 0 ) = ( , 0 ).
(6.10) 
Termoelektr termometr ish ulanmasi temperaturasi va erkin uchlari 
temperaturasi 
0°С
bo‘lganda, ya’ni darajalash sharti bajarilganda shunday 
( , 0 )
EYKni hosil qiladi. 
Agar o‘lchash jarayonida erkin uchlar temperaturasi biror yangi qiymat 
qabul qilsa, unda termometr hosil qiladigan termo EYK
( , )
ga (6.3-rasm) va 
erkin uchlar temperaturasiga kiritiladigan tuzatish 
( , 0 )
ga, darajalash shartiga 
mos termo EYK esa 
( , ) + ( , 0 ) = ( , 0 ).

 
(6.11) 
ga teng bo‘ladi. 
Termoelektr termometrning erkin uchlari temperaturasiga kiritiladigan 
tuzatma qiymati termometrning darajalash xarakteristikasiga bog‘liq bo‘ladi, u esa 
termoelektr termometr tayyorlanadigan o‘tkazgich materiallar bilan belgilanadi. 
Tuzatmani kiritish usulidan qat’i nazar (hisobiy yoki avtomatik) tuzatma 
kiritish uslubi o‘zgarmay qoladi: qaysi usul bilan tuzatma (hisobiy yoki avtomatik) 
kiritilganidan qat’i nazar, sxemada 
( , 0 )
qiymat olinadi, bu qiymat keyin 
termopara termo EYK iga qo‘shiladi. Yig‘indi termo EYK 
( , 0 ).
darajalash 
kiymatiga mos keladi. 

---

33 
Temperaturani o‘lchashga oid alohida masalalarni yechish uchun termoelektr 
termometrlarni o‘lchash asbobi bilan ulashning turli usullari qo‘llaniladi (6.4-
rasm). 
6.4-rasmda termoelektr termometrii o‘lchash asbobiga ulash sxemasi 
ko‘rsatilgan. Termometr komplektiga termopara 1 ulash simi 2 va o‘lchov asbobi 3 
kiradi. 
Termoelektr termometrni o‘zgartish koeffitsiyentinn orttirish uchun bir necha 
termoparalarni (termobatareyalarni) ketma ket ulashdan foydalaniladi (6.4-rasm, 
b). Bunda termoparalar hosil qiladigan termo EYK qo‘shiladi, ya’ni n ta 
termoparadan tuzilgan termobatareyalar termo EYK i alohida olingan termopara 
termo EYK idan katta. Bunday ulashdan kam farq qiluvchi ish temperaturasi ni va 
erkin uchlari
ni o‘lchashda foydalaniladi. 
Ikki nuqta orasidagi temperatura farqini o‘lchash uchun differensial 
termoelektr termometr qo‘llaniladi. U ikkita qarama-qarshi ulangan bir xil 
termometrdan tuzilgan (6.4- rasm, v). Agar temperaturalari farqi o‘lchanayotgan 
nuqtalarning temperaturasi o‘zaro teng bo‘lsa, unda o‘sha nuqtalarda