Qarshi muhandislik iqtisodiyot

Spektrometrik usul 
yorug‘lik oqimining nazorat qilinayotgan shisha 
prizmalarda eng kam chetga chiqish burchagi bo‘yicha yorug‘likning sinish 
ko‘rsatkichini aniqlashga asoslangan. 
31.4- rasmda avtomatik refraktometrning prinsipial sxemasi ko‘rsatilgan 
bo‘lib, unda tahlil qilinayotgan eritma ikki kyuvet 4 va 6 dan iborat differensial 
kyuvet orqali o‘tkaziladi. Har ikki kyuvet umumiy devorcha 5 ga ega prizmadan 
iborat. Kyuvet 4 orqali tahlil qilinayotgan eritma o‘tkaziladi, kyuvet 6 da esa etalon 
suyuqlik turadi. 

---

157 
Yorug‘lik manba 1 dan 
linza 2 va diafragma 3 
yordamida yorug‘lik polosasi 
a ga o‘zgaradi, u ikkala 
kyuvetdan o‘tib, qo‘shalok 
fotorezistor 7 ga tushadi. Agar 
4 
va 
6 
kyuvetlardagi 
suyuqliklarning 
optik 
xossalari 
bir 
xil 
bo‘lsa, 
chiqayotgan yorug‘lik oqim b 
ning 
yo‘nalishi 
yorug‘lik 
oqimi a ning yo‘nalishi bilan 
bir xil bo‘ladi. Bu holda har 
ikki fotorezistor bir xilda 
yoritilgan va ularning qarshiliklari teng bo‘ladi. 
Tahlil qilinayotgan suyuqlikning optik xossalari o‘zgarganida yorug‘lik 
oqimi o‘z yo‘nalishini ikki marta o‘zgartiradi: etalon kyuvet 6 ga kirishda va undan 
chiqishda. Nurning v yo‘nalishda siljishi natijasida pastki rezistorning 
yoritilganligi oshadi, yuqorigi fotorezistorniki esa kamayadi. Fotorezistorlar 
qarshiligining o‘zgarishi ko‘prik sxema yordamida o‘lchanadi. 
Yana bir keng tarqalgan turlaridan biri atomatik refraktometrlar bo‘lib, 
ularning ishlashi to‘la ichki qaytarish hodisasiga asoslangan. 
Refraktometrlar benzin, kerosin, xlorid va nitrat kislotalari, spirtlar va 
boshqa suyuqliklarni tahlil qilishda qo‘llaniladi. Ba’zi refraktometrlar kyuvetining 
tuzilishi ulardan agressiv, zaxarli, polimerlanadigan va yuqori haroratli muhitlarni 
tahlil qilishda foydalanishga imkon beradi. Miqdor jihatdan tahlil qilishning 
kalorimetrik usuli rang qo‘shilgan eritmalarning ulardan o‘tadigan yorug‘lik 
oqimini bir xilda yutmasligiga asoslangan. Miqdoriy nisbatlar Lambert-Ber 
qonuniga muvofiq aniqlanadi.