Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

3
/sutka ;                  (3.16) 
yoki shartli yoqilg‘i 
                G
shi
 = G
и
 Э = 34,14×1,33 = 45,35 kg sh. yo./sutka. 
      Yuqorida keltirilgan usuldan foydalanib, fevral - dekabr oylari uchun isitish 
yuklamasi  Q
iyu 
va  yoqilg‘i  sarfi  G
и
,  G
shi
  hisoblanadi.  Olingan  natijalar  3.1- 
jadvalda keltirilgan. 
      Issiqlik  ta’minoti  uchun  quyosh  energiyasidan  foydalanish  imkoniyatlarini 
aniqlash  uchun  soddallashtirilgan  usuldan  foydalanamiz.  Soddallashtirilgan 
usulga  asosan,  quyosh  qurilmasining  kunlik  issiqlik  samaradorligi  quyidagicha 
aniqlanadi:                    
Q
k
= Q
g
 K F
k
 η
k
 .                                   (3.17) 
      Quyosh  energiyasining  issiqlik  imkoniyatlarini  aniqlash  uchun  3.1  rasmda 
keltirilgan  quyosh  kollektori  qurilmasi  olinadi.  Kollektor  yuzasini  aniqlash 
uchun issiqlik yuklamasini qoplash f koeffitsiyentidan foydalanamiz [10], ya’ni 
quyosh energiyasi hisobidan issiqlik yuklamasini  qoplash ulushini ifodalaymiz: 
                          f = Q
к 
/ Q
iyu
 = 1 - Q
м 
/ Q
iyu
 .                               (3.18) 
Bu  holda  quyosh  kollektorli    tizimlarni  dastlabki  hisoblashlar  uchun  qoplash 
darajasi f bilan o‘lchovsiz : 
                                 q = Q
<
 F
к
 / Q
iyu 
                                          (3.19) 
parametr  orasidagi  bog‘lanishga  asoslangan  usuldan  foydalaniladi  (3.2  va  3.3 
rasmlar).      
Bunday  bog‘lanishlarni  aniqlashda  K
о
/η
о
=6,3  Vt/(m
2
  K)  nisbatga, 
solishtirma  hajmi  v=0,05  m
3
/m
2
  ga  teng  bo‘lgan  suvli  issiqlik  akkumulyatorga, 
janubiy  yo‘nalishga  va  optimal  burchakka  ega  bo‘lgan  ikki  qavat  oyna 

---

 
84 
qoplangan  yassi  quyosh  kollektorli  bazaviy  tizim  olingan.  Bu  yerda  K
о
  va  η
о
 
quyosh  kollektorining  issiqlik  uzatish  koeffitsiyenti  va  optik  f.i.k.  Boshqa 
turdagi kollektorlarni olganda hisoblashlarga tuzatishlar kiritish zarur. 
      Isitish  tizimlari  uchun  hisoblash  davri  sifatida  bir  oy  olinadi.  Qashqadaryo 
sharoitida  isitish  mavsumi  oktabr  –  aprel  bo‘ladi.  Bu  oy  –  davrlar  uchun  mos 
ravishda  kollektor  sirtiga  tushadigan  quyosh  energiya  miqdori  Q
<
  va  issiqlik 
yuqlamasi  Q
iyu
  aniqlanadi.  Optimal  qiya  α=(φ+10)
о
  burchakka  ega  bo‘lgan 
kollektorlar uchun tushadigan quyosh energiyasini gorizontal sirtdan qiya sirtga 
qayta hisoblash K
k
 koeffitsiyentini isitish gelioqurilmalar uchun taqriban K
к
=1,5 
ga teng deb olish mumkin. 
   Bog‘lanishlar yordamida ikki masalani yechish mumkin: 
-berilgan  f  qoplash  koeffitsiyentini  ta’minlaydigan  kollektor  sirtining  yuzasini 
aniqlash mumkin; 
-berilgan  kollektor  sirtining  F
к
  yuzasi  uchun  f  qoplash  koeffitsiyentining 
mavsumiy miqdorini aniqlash mumkin. 
Masalan, ikkinchi masalani yechish tartibi quyidagicha bo‘ladi. Hisoblash 
davri    (oy,  mavsum)  uchun  Q
<
  va  Q
iyu
  aniqlanadi,  q  parametr  hisoblanadi    va 
grafikdan    f  qoplash  koeffitsiyenti  aniqlanadi.  So‘ngra  gelioqurilma  Q
к
  va 
qo‘shimcha  issiqlik  manbai  Q
м
  =  (1  –  f)  Q
iyu
  beradigan  energiya  miqdori 
hisoblanadi.   
       Yanvar oy uchun f = 0,4 deb olamiz [10].  
Bu holda quyidagi o‘lchovsiz parametr olinadi (3.2 rasm) 
                                    Q = Q
г
 K
к
 F
к
 / Q
к
 = 1,65 ;                                 (3.20) 
bundan kollektor yuzasi 
                                        F
k
 = 1,65 
k
g
k
K
Q
Q
 .                                        (3.21) 
Kollektor yuzasi gorizontal tekislikka nisbatan α = φ ≈ 40
o
 qiyalik bilan janubiy 
yo‘nalishga ega.  
      Yanvar oy uchun Q
g
 = 8,18 MJ/(m
2
  kun), K  = 1,7.   Demak 

---

 
85 
                     F
k
 = 1,65 
7
,
1
10
18
,
8
10
978
,
7
6
8



 = 94,7 m
2
 ≈ 95 m
2
 .               (3.22) 
Hisoblashlarda  quyosh  kollektori  qurilmasining  foydali  ish  koeffitsiyenting 
minimal qiymati η
к
 = 0,4 olinadi. 
      Yanvar  oy  uchun  quyosh  qurilmasining  kunlik  issiqlik  samaradorligini 
aniqlaymiz. Q
g
 va К
k
 ning qiymatlari  1.3 va 2.5 jadvallardan keltirilgan. (3.17) 
formulaga asosan 
                      Q
k
 = 8,18×1,7×95×0,4 = 528,43 MJ/kun .                  (3.23) 
      Suvli issiqlik akkumulyatorining hajmi optimal munosabatdan aniqlanadi 
V
а
 /F
к
 = 0,05 m
3
/m
2
 ;     V
а
 = 0,05×95 = 4,75 m
3
 .           (3.24) 
      Issiqlik  ta’minoti  uchun  quyosh  energiyasidan  foydalanish  imkoniyatlarini 
qoplash  koeffitsiyenti  f  bilan  tavsiflash  mumkin.  Quyosh  energiyasi  bilan 
issiqlik  iste’mol  yuklamasini  qoplash  koeffitsiyentining  mumkin  bo‘lgan 
maksimal qiymati 
                      f
max
 = 
г
к
Q
Q
100% = 
8
,
797
43
,
528
100% = 66 % .                     (3.25) 
      Yilning oylar bo‘yicha Q
к 
, f uchun natijalari 3.1 jadvalda keltirilgan.