Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

3.4-a расм. 
Shu  bilan  bir  vaqtda  binodagi  xona  (5)  ni  isitish  uchun  (Z) 
akkumulyatordagi  issiq  suvdan  foydalaniladi.  Qo‘shimcha  issiqlik  manbai  (4) 
ishlatilganda  tutash  qismi  (6)  qo‘shiladi.  Natijada  issiq  suv  bevosita  binoni 
isitish uchun o’tkaziladi, akkumulyatordagi suv esa qo‘shimcha issiqlik manbai 
hisobidan  qizdirilmaydi.  Qo‘shimcha  issiqlik  manbai  sifatida  gazsimon 
yoqilg’ida ishlaydigan qozon agregatlari ishlatiladi. 
Odatda 1- va 2- konturlarda eng keng tarqalgan va arzon issiqlik tashuvchi 
suyuqlik  sifatida  suv  ishlatiladi.  Lekin  suv  muhim  kamchiliklarga  ega:  qishda 
past  temperaturalarda  (tungi  soatlarda)  kollektordagi  suv  muzlaydi  hamda 
tizimning  korroziyalanishi  sodir  bo‘ladi.  Past  temperaturalarda  quyosh 
kollektorda  suv  muzlamasligi  uchun  1-konturdan  suv  drenaj  (11)  orqali 
chiqariladi. 
        Ikkinchi usuli esa quyosh kollektor (1) bak-akkumulyator (3) dan baland 
joylashtiriladi  (3.4.a rasm).  Bunday  sxemalarda quyosh  kollektor  ishlamaganda 
kollektordagi suv bak-akkumulyatorga tushadi. Lekin kollektordan suvni tez-tez 
drenaj qilish yoki bak-akkumulyatorga bo’shatish natijasida kollektor tizimining 
korroziyalanishi tezlashadi. Bunday kamchiliklarni bartaraf etish uchun (2 yoki 
ko‘p  konturli  tizimlarda)  birinchi  konturda  antifriz  aralashmalari,  keyingi 
konturlarda esa - suv ishlatiladi. 

---

 
80 
        Gaz,  neft  yoki  elektr  energiyasidan  foydalaniladigan  oddiy  isitish 
tizimlariga qaraganda, quyosh isitish tizimining samaradorligi va iqtisod issiqlik 
ta’minotidagi yuklamaning qancha qismi quyosh energiyasi hisobidan bo‘lishiga 
bog‘lik. 
Oddiy  isitish  qurilmasini  tanlash  uchun  hisoblangan  (mumkin  bo‘lgan 
maksimal)  isitish  yuklamasini  aniqlash  yetarlidir.  Quyosh  isitish  tizimlarini 
loyihalashda  har  oy  uchun  ko‘p  yillik  o‘rtacha  isitish  yuklamasining 
ma’lumotlari zarur. 
      Isitish yuklamasi ko‘p faktorlarga bog‘lik: 
- binoning geografik sharoitiga, 
- binoning konstruksiyasiga va arxitektura xususiyatiga, 
- binoda yashovchilarning individual odatlariga. 
      Isitish  yuklamasini  hisoblash  usullari  ko‘p:  oddiy  gradus-soatlar  usulidan 
boshlab,  to  soatlik  meteorologik  ma’lumotlarga  asoslangan  matematik 
modellashgacha.  Lekin  barcha  usullar  to‘la  aniq  va  ishonchli  emas.  Isitish 
yuklamasini  aniqlash  jarayoni  ancha  murakkab  va  ko‘p  hisoblashlarni  talab 
etadi.  Shu  bilan  birga,  har  qanday  bino  uchun  bunday  baholashlar  bir  marta 
o‘tkaziladi. 
      Gorizontga nisbatan ma’lum bir α burchak ostida joylashgan kollektor sirtiga 
tushadigan quyosh energiyasining miqdori quyidagi formuladan aniqlanadi: 
                                            Q
<
 = K
к 
Q
г
 .                                                (3.1) 
      Tushadigan  quyosh  energiyasining  gorizontal  sirtdan  qiyalik  sirtga  qayta 
hisoblash koeffitsiyentining o‘rtacha oylik qiymati quyidagicha hisoblanadi: 
                K
к
 = (1 - 
г
г
k
Q
D
K

) K
s
 + 
г
г
s
Q
D
K

A


2
cos
1

 
.
2
cos
1


                    (3.2) 
      To‘g‘ri radiatsiyani qayta hisoblash koeffitsiyenti 
                    
















sin
sin
180
sin
cos
cos
sin
)
sin(
180
sin
cos
)
cos(