Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti e k o L o g I y a

2.7 Ekologik qoida va printsiplar.
Ekologik qoida va printsip qonundan hajmi 
kichikligi, cheklangan qo’llanish sohasi bilan ajralib turadi. Qoida-organizmlarni muhit bilan 
o’zaro aloqa me‘yorlari, tabiiy-tarixiy qonunlarini belgilaydi. Misol uchun mustasnolik 
printsipini (G.F.Gauze) olib ko’raylik. Bu printsipga ko’ra, ikkita turning ekologik talabi 
o’xshash bo’lsa, bir joyda (biotopda) mavjud bo’lishi mumkin emas. Ularning mavjudligi yoki 
fazoda (bitta biotopda yashashi) yoki vaqt bo’yicha (masalan biri kunduzgi, boshqasi kechki 
hayot shaklida) ajratilgan.
Ekologik qoidalar ichida geografik almashtirish qoidasini alohida ta‘kidlash lozim (bu 
qonuniyatni D.Jordon vikariatning qoidasi deb ham yuritadi). Yaqin qondosh bo’lgan hayvonlar 
bir biridan qochmaydi, ya‘ni aralash hududlarni tanlaydi. Qarindoshlik shakli esa qoidaga ko’ra 
vikarirlanadi (geografik jihatdan bir-birini almashtiradi). Bu qoidadan mahalliy turlar 
populyatsiyasini «begona» qarindosh turlar hisobiga yaxshilash, nazariy jihatdan mumkin 
emasligi kelib chiqadi va amaliyotda ko’p hollarda hisobga olinmaydi.