Qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti zoologiya va fiziologiya kafedrasi

Uyga vazifa: Amfibiyalarning tuzilishi mavzusini o’qing.

Mavzu: Amfibiyalarning tuzilishi
Darsning maqsadi: Ko’l baqasining morfo-anatomik tuzilishini o’rganish bilan amfibiyalar haqida bilimlarni mustahkamlash.
Mavzu bo’yicha umumiy ma’lumotlar.
To’rt oyoqlilar qisman (suvda ham quruqlikda yashovchilar) yoki butunlay (sudralib yuruvchilar, qushlar, sut emizuvchilar) quruqlikda hayot kechirishga o’tgan umurtqali hayvonlar. Ayrim to’rt oyoqlilar qaytadan suvda yashashga o’tgan (ko’pchilik dumli amfibiyalar, timsohlar, ayrim toshbaqalar, ilonlar, pingvinlar, kurakoyoqlilar, kitsimonlar va boshqalar). Barcha to’rt oyoqlilar o’pka bilan nafas oladi. 2 ta qon aylanish doirasiga ega. Ikki juft harakat organlari ko’p richaglar shaklida 5 barmoqli bo’ladi. Richaglar oyoqlarning faqat tanaga nisbatan emas, balki oyoqlarning ayrim qismlariga nisbatan harakat qilishga imkon beradi.
To’rt oyoqlilar katta sinfi suvda ham quruqlikda yashovchilar, sudralib yuruvchilar, qushlar va sut emizuvchilar sinflariga bo’linadi.
Suvda ham quruqlikda yashovchilar yoki amfibiyalar hali suv muhiti bilan anchagina aloqasini saqlab qolgan birinchi quruqlikka chiqqan umurtqali hayvonlardir. Ular quruqda yashovchi umurtqalilarning birinchi sinfi bo’lib, suvda yashagan qadimgi ajdodlarning bir qancha belgilarini ham saqlab qolgandir. Bu hayvonlarning individual rivojlanishida muhitning almashinib turishi juda ham harakterlidir. Amfibiyalarning dastlabki rivojlanishi suvda o’tadi va suvda yashashga layoqatlashgan lichinkasi (itbalig’i) metomorfozlashib quruqlikda yashovchi yetuk hayvonga aylanadi.
Quruqda yashovchi umurtqalilar singari amfibiyalarda besh barmoqli bo’g’imli oyoqlar bo’ladi. Bosh skeleti umurtqa pog’onasiga harakatchan birikadi. O’pka va terisi nafas olish organlari vazifasini bajaradi. O’pka orqali nafas olish munosabati bilan ikkita yurak bo’lmasi ikkita qon aylanish doirasi yuzaga keladi. Eshituv organida ichki quloqdan tashqari o’rta quloq (nog’ora pardasi) bo’lishi eshituv organini havoda tovush to’lqinlarini eshitishga layoqatlashgandir. Suvda ham quruqlikda yashovchilarning tuzilishi ko’l baqasi – Rana ridibunda misolida ko’riladi.