Qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Ishni bajarish tartibi:Tekshirilayotgan modda miqdori tusida yutilgan yoki ajralib chiqqan yodning miqdoriga qarab xulosa chiqariladigan titrimetrik analizning metodi yodomet­riya deb nomlanadi.
Yodometriyada oksidlovchi sifatida erkin yod ishla­tiladi, u ba’zi bir qaytaruvchilar bilan reaksiyaga kirishish qobiliyatiga ega:
J₂ + 2 e ↔ 2J^-
J₂ /2J^- juftining standart elektrod potensiali E_o=0,54V ga teng (pH=0 va 25°C da) Oksidlash potensiali bu qiymatdan kichik bo’lgan moddalar J₂ ga nisbatan qaytaruvchi­lar hisoblanib, yuqoridagi reaksiyani chapdan o’ngga yo’naltiradi, yodni “yutadi”. Bunday moddalarga oltingugurt (IV) oksidi, natriy tiosulfat Na₂SO₄ kalay (II) xlorid va boshqalar misol bo’la oladi. Oksidlash potensiali 0,54V dan yuqori bo’lgan moddalar J ga nisbatan oksidlovchi bo’lib, reaksiyani erkin yod hosil bo’lish tomoniga yo’naltiradi:
2J^- - 2e↔ J₂
Bunday moddalarga KMnO₄, kaliy dixromat K₂Cr₂O₄, marganets dioksidi
MnO₄ Cl₂ brom Br₂ va boshqalarni misol qilsa bo’ladi.
Yutilgan yoki ajralgan yod miqdorini o’lchash orqa­li oksidlovchilar yoki qaytaruvchilar miqdorini hisob­lash mumkin.
Yodometrik metodda aniqlashlar turi va teskari titr­lash bilan bajariladi. Ajralib chiqqan erkin yod miqdorini natriy tiosulfatning ishchi eritmasi bilan titrlab aniqlanadi:
J₂ + 2S₂O₃^2- = 2J⁺+S₄O₆^2-
Natriy tiosulfat erkin yodni yutib, reaksiyaning muvozanatini o’ng tomonga siljitadi. Reaksiyaning chapdan o’ngga borishi uchun ortiqcha erkin yod kerak. Odatda, tes­kari titrlash o’tkaziladi. Aniqlanadigan qaytaruvchiga bir varakayiga titrlangan yod eritmasidan ortiqcha miqdorda qo’shiladi. Qo’shilgan yodning bir qismi qaytaruvchi bilanreaksiyaga kirishadi, ortib qolgan qismi natriy tiosul­fat eritmasi bilan titrlab topiladi.
Yodometriyada juda sezgir indikator krax­mal eritmasi ishlatiladi. Kraxmal yod bilan beqaror to’q ko’k rangli birikma beradi. Ko’k rang kraxmal zarrachalarini yod bilan adsorbsion birikma — yodokraxmal hosil bo’lishi hisobiga kelib chiqadi. Harorat ko’tarilishi bilan yodning kraxmal bilan birikmasi parchalanadi va eritma rangsizlanadi. Shu sababli, moddalarni yodometrik aniqlash xona haroratida olib boriladi. Yod eritmasini tio­sulfat bilan titrlashda kraxmalni titrlash oxiriga yetib kelganda qo’shish lozim, aks holda ajralib chiqqan yodning ko’p mikdori kraxmal tomonidan adsorbilanib yodning tiosulfat bilan o’zaro ta’sir reaksiyasi sekinlashadi.