Qarshi davlat universiteti psixologiya kafedrasi umumiy psixologiya va



Download 4,42 Mb.
Pdf ko'rish
bet43/204
Sana02.01.2022
Hajmi4,42 Mb.
#307212
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   204
Bog'liq
Maruza matni

O‘smirlarning biologik o‘sish 
O‘smirlik  insonning  balogatga  yetish  davri  bulib,  uziga  xos  xususiyati  bilan  kamolotning  boshka 
pogonalaridan  keskin  farklanadi.  O‘smirda  ruy  beradigan  biologik  uzgarishlar  natijasida  uning  psixik 
dunyosida tub burilish no‘qtasi vujudga keladi. Balogat davriga 11 (12) -15 yoshli kizlar va ugil bolalar kiradi. 
Kamolotning mazkur pallasida jismoniy usish va jinsiy yetilish amalga oshadi. Bolaning buyi 11-12 yoshida 6 
-7 sm, xatto 10 sm gacha o‘sish mumkin. Birok, bu boskichda kizlar ugal bolalarga Karaganda tezroq usadilar. 
O‘smir 13-14 yoshga tulganda xar ikkala jins urtasida buyning o‘sish kariyb baravarlashadi. Un besh yoshga 
kddam  kuyganda  esa  ugal  bolalar  kizlarni  ortda  qoldirib  ketadilar.  Shundan  keyin  to  umrning  oxirigacha 
usishda  ugil  bolalar  ustunlik  kiladilar.O‘smirlik  davrida  buy  bilan  tana  nomutanosib  ravishda  usadi,  natijada 
bolalar oriq, nimjon va uzun buyli bulib kurinadilar.O‘smirlarda yurakning xajmi va tiriklik sigimi xar yili 25 
foiz  kattalashib  boradi.  Buyning  jadal  o‘sish  va  tana ogarligining  ortishi  bilan  kon  xayda  kislorodga  extiyoj 
xam ortadi, bu extiyoj yurak xajmining kengayishi va funksional faoliyati kursatkich-larining boyishi evaziga 
ta’minlanadi.  
Mazkur davrda tananing umumiy xajmidan 7-8 foizini qon tashkil kiladi, qon bosimi birmuncha oshadi, 
simob  ustunining  110-115  mm  darajasida  buladi.  Yurak  kiskarishining  chastotasi  bir  kadar  sekinlashadi, 
masalan, 11 yoshda dakikdda 85-90 marta urgan bulsa, 14-15 yoshlarda 70 gacha pasayadi.Yurak kengayishi 
bilan  birga  kon  tomirlari  xam  yugonlashadi.  Kon  aylanishi  tizimining  kayta  kurilishi,  vegetativ,  nerv 
sistemasidagi  bekarorlik  qon  aylanishini  buzadi  va  o‘smirda  ba’zan  Kon  bosimining  ortishi  ruy  beradi.  Kon 
aylanishining  uzgarishi  Kizlarda  ogirrok  kechadi,  chunki  ularda  yurak  vaznining  ortishi  oldinrok  boshlanib, 
oldinrok yakunlanadi. 
O‘smirlik  davrida  iafas  olish  organlari  jadal  rivojlanadi.  Upkaning  tiriklik  hajmi  kuyidagicha  buladi: 
ugal bolalarda -11 yoshda 1900-2000 ml; 15 yoshda 2600-2700 mm. 
kizlarda-11 yoshda 1800-1900 ml; 15 yoshda 2500-2600 ml. Shuning uchun nafas olish xar dakikada 2 
marta  kamayadi.  Ugal  bolalar  korin  bilan,  kizlar  esa  ko‘qrak  bilan  nafas  ola  boshlaydidar.  Ko‘qrak  kafasi, 
nafas  olish  muskullari  tez  usa  boradi  va  jinsiy  yetilishni  kuchaytiradi.11-12  yoshdagi  o‘smirning  ichki 
seqoyetsiya  bezlari  kayta  kuriladi.  Gipofizning  old  kismi  ishlab  chikaradigan  gormonlar  gavdaning  o‘sishni 
ta’minlaydi.  Gipofizning  urta  kismi  kuchayishi  sababli  pigmentlar  almashinishi  uzgaradi,  natijada  soch 
korayishi,  yuzlarning  okarishi  namoyon  buladi.  Gipofiz  bilan  bir  katorda  Kalkonsimon  bezning  funksiyasi 
xam  kuchayadi.  Kalkonsimon  bez  ishlab  chikaradigan  tiroksin  gormoni  organizmda  modda  almashinuvi  va 
energiya  sarfini  keskin  orttiradi.  Markaziy  nerv  sistemasida  Kuzgaluvchanlik  uzgaradi  natijada  yakkol  his-
tuygular  tugala  boshlaydi.  Kalkonsimon  bez  faoliyatining  kuchayishi  kuzgaluvchanlik,  asabiylashish  va 
tolikishni keltirib chikaradi. Bosh miya kobigada tormozlanish jarayonining susayishi shiddatli emotsional ke-
chinmalarni  vujudga  keltiradi,  xulk-atvorda  parokandalik,  Fafl-ritabiiylik  paydo  buladi.  Kalkonsimon  bez 
funksiyasining uzgarishi va modda almashinuvining buzishi sababli o‘smirda semirish ruy beradi. 
Mazkur  yosh  davrida  jinsiy  bezlar  faoliyati  kuchayadi.  Balogatga  yetishning  birlamchi  va  ikkilamchi 
alomatlari usa boshlaydi: utal bolalarda ovoz uzgaradi, yugonlashadi, muylov va sokol paydo buladi, kizlarda 
esa  ko‘qrak  bezlari  rivojlanadi  va  hokazo.  Natijada  boshka  jinsga  kizikish  ortadi,  orzu,  xoxish,  noziktuygu, 
soginch,  iztirob  kabi  kechinmalar  paydo  buladi.  O‘smirlar  jinsiy  yetilish  sirlarining  17  foizini  ota-onadan,  9 
foizini  o‘qituvchilardan,  4  foizini  maktab  vrachidan  va  kolgan  yashirin  jixatlari,  xolatlari  tugrisidagi 
ma’lumotlarni  kucha-kuydan,  urtokdari  va  dugonalaridan  eshitib  bilib  oladilar.  Kutilmagan  xolatlar  va 
ma’lumotlar ularning xatti-xarakatini chigallashtiradi, yakkalikolamiga berilish boshlanadi, fe’l-atvorda ayrim 
illatlar paydo buladi. Goxo o‘smirlar orasida axlokan tubanlashuv xollari ruy berishi mumkin. Ularni bunday 
kiliklardan, nopok  gurux va tudalardan xalos etish  maksadga  muvofikdir. Ijtimoiy xayotda yaramas odatlarni 
keltirib  chikaruvchi  anchagana  manbalar  bor:  birinchidan,  kino  zallari  vatelyevideniyeda  o‘smirlarga  tugri 
kelmaydigan  filmlarga  ruxsat  qilinishi;  ikkinchidan,  jamoat  joylarida  va  kucha-kuyda  kattalarning  nojoiz 
kiliklar kursatishlari; uchinchidan ta’limda biologik usish tugrisida yetarli bilimlar berilmasligi; turtinchidan, 
vrachlarning bu soxada keng kulamda ish olib bormasligi; beshinchidan, ota-onalarda fiziologik va psixologik 
bilimlar  yetishmasligi;  oltinchidan,  o‘smir  bolalar  va  kizlarga  muljallangan  materiallarning  kamligi  va 
hokazolar. 

Download 4,42 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   204




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish