Qarshi davlat universiteti o‘zbek tili va adabiyoti metodikasi kafedrasi



Download 2,09 Mb.
Pdf ko'rish
bet207/245
Sana02.09.2021
Hajmi2,09 Mb.
#162437
1   ...   203   204   205   206   207   208   209   210   ...   245
Bog'liq
ona tili morfemika soz yasalishi morfologiya fanining oquv-uslubiy majmuasi

ADABIYOTLAR: 


1. SH.Shoabdurahmonov va b. Hozirgi о‘zbek adabiy ,1-qism, Toshkent, "О‘qituvchi", 1980, 440-441-
betlar. 
2. M.Mirzayev va b. О‘zbektili, Toshkent, "О‘qituvchi", 1978, 151-153-betlar. 
3. О‘zbek  tili  grammatikasi,  Toshkent,  "Fan"  1975,  591-  601-betlar.  О‘qituvchi  undov  sо‘z  turkumi 
yuzasidan amaliy mashq ishlatishni 
boshlashdan oldin talabalarga undov haqidagi qoida, bu sо‘z turkumining о‘ziga xos tomonlari boshqa 
sо‘z  turkumlaridan  farqli  xususiyatlarini  savol-javob,  suhbat  asosida  aniqlaydi.  Shun.dan  keyin 
undovlarning his-hayajon va buyruq-xitob undovlariga bо‘linish sababini ochadi. Emotsional undovlar 
shodlik,  sevinch,kо‘tarin-ki  ruh,  xafalik,  shubha,  taajjub  kabi  modal  ma’nolarni  ifodalashni  kursatib, 
voy,  qara,  bunchalik  chiroyli  bu  bola,  O!  Hо‘kiz  yо‘q.  og‘il  kо‘cha  tomonidan  teshilgan.(AX)  Voy-
dod! Zо‘ravonlarning dastidan dod ! (M.Ism.) kabi misollar keltiradi. Emotsibnal undovlardan xa, xa-
xa,  xu,  xov,  xu  kabi  undovlik  bilan  kо‘rsatish,  javob  ta’qid  ma’nolarini  ham  ifodalashishi 
mumkinligini  ta’kidlaydi  va  ha,  bundoq  bola  kam  topiladi.  Hov,  qizim  sizdan  bu  bola  oldin  kelgan 
kabi misollar keltiradi. Shundan shaxsga qaratilon da’vat va xohishi bildiruvchi ma, tes,mart, bas kabi 
inferativ  undovlar  borligini  ta’kidlaydi  yea  T  s  s!  -deb  qо‘ydi  (As.M.)  Bas,  Tojiyev  !  _Mansurov 
о‘rnidan turdi (As.M.)    Rasm-odat undovlari haqida ham qisqa 
 tо‘xtaladi va bunday undovlarga kundalik hayotda, urf -odayeda ishlatilib kelayotgan salom, hormang, 
bor  bо‘ling,  esonmisiz,  hayr,  hо‘p,  marxemat,  rahmat,  balli,  ofarin  kabi  undovlarni  misol  keltiradi. 
Bular haqida tayaabalarda tushuncha hosIl etgandan keyin esa buyruq-xitob uydovyaarini talabalardan 
sо‘rab aniqlaydi. 
 
Undovlarning  tuzilish  turlari  yuzasidan  amalir  bilim  hosid  qilish  uchun talabalardan sodda, takror va 
ekuft  undovlariga  misollar  ayttiradi,  uni  mustahkamlaydi.  Undovlarnyng  otlashо‘ai  masalasyni 
talabalar  mulohazasiga  havola  etadi.  Ulardan:  Ohlarim  tutsin  sani  ((qо‘shiqdan),  Onalarning  ohiga 
yetish  kerak  kabi  misollar  keltiradi  va  sababini  sо‘raydi.  О‘zi  xulosalaydi.  Ana  shundyn  keyin  Era 
talabalar  bilan  birgalikda  undovlarning  sintaktik  vazifalarini  aniqlash  ishiga  kirishadi:  a)  undovning 
gap  bо‘lib  kelyshini,  bunday  gaplar  voqeativ-undov  gaplar  deyilishini  :  bxxo-o!  Ishlar  joyida-ku!  E, 
bas,  kuyasanmi-yо‘qmi  ?!  Him-m.,.kulib  ma’nopor  yо‘talib  qо‘ydi  Sobir,  b)otlashgan  undovlar  gap 
bо‘lagi  bо‘lib  kelishini  topishib  unga  Jamilaning  dodiga  hech  kim  yetmadi.  Uning  ohi  olamni  tutdi 
kabi misollar (bilan) keltirishadilar; v) kо‘makchi fe’llar bilan birikib kesim bо‘lib kelishiga: Kanizak 
qattiq  uf  tortdi  Xolida alamiga chidolmay  dodladi  (undovdan  fe’l  yasalishiga  misol  bо‘ladi):  Zaynab 
dod soldi kabi misollar keltirishadi. 
О‘qituvchi talabalarning nazariy tushunchalarni amaliy tushunganligiga qanoat hosil qilgandan keyyn 
undov  yuzasidan  270,  271-mar<;larni  ishlaydilar.  Uyga  vazifa  qylyb  esa  272-273  -mashqlarni 
bajarishni  va  undovni  yana  bir  bor  "О‘zbek  tili  grammatikasi"  (1-qism,  1975  yil.)dan  о‘qishni 
topshiradi. 
Amaliy  mashg‘ulot  о‘qituvchi  tomonidan  undov  mustaqil  sо‘z  turkumlariga  atama  bо‘la olmaganligi 
uchun  yordamchilarga ega  otlasha  olishi, kо‘makchi  fe’llar  bilan  birga kesim  bо‘lishi  hamda  vokativ 
bо‘la  olishi  bilan  farq  qilishi  ,  u  his  -hayajon,  buyruq-  xitobning  atamasi  esa,  aynan,  "о‘ei"  bо‘lgan 
sо‘z turkumi zkanligini aytib qisqa xulosalaydi va talabalar reyting ballarini e’lon etadi. 

Download 2,09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   203   204   205   206   207   208   209   210   ...   245




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish