Mashq ishlash Namunasi: 86-mashq. Hozirgi zamon fe’li qatnashgan gaplarni kо‘chiriig. Bu
formaning yasalishi, ma’no ottenkalarni izohlang. 1_. Adir orasidan barkashdek oy kо‘tarilmoqda.
(S.Ahm.) gapidagi kо‘tarilmokda fsli hozirgi zamon fe’lidir.Chunki u nutq jarayonida davom
etayotgan ish-harakat ma’nosini ifodalagan hamda -mokda forma yasovchisi bilan yasalgan.
2. ... yashayapmiz fe’li ham hozirgi zamon davom fe’li, biroq undagi ma’no nozikligi hozir davom
etayotganligidan tashqari nutq jarayonidan oldin ham yashaganmiz degan tushunchalarnm ham
bildiradi. -Yap affiksi bilan yasalgan.
Hozirgi zamon fyo’l formalari sintetik va analitik usullar bilan yasaladi:
a) sintetik usulga kо‘ra fe’l о‘zagiga -yap, -yotir, -moqda hozirgi zamon fe’li formasini yasovchi
qо‘shimchalarni qо‘shish bilan yasaladi: U chо‘l kо‘qalamzorga aylanyapti. Talaba ertangi darsga
tayyorlanmokda. Ravshan she’r о‘qiyotir.
b) analiti'k usulga kо‘ra hozirgi zamon fe’li formasi -b (-ib) bilan tugagan ravishdoshlarga yot,
tur.о‘tir, yur, kо‘makchi fe’llarining tuslangan formalarini biriktirish bilan yasaladi: Gurо‘g‘li bu
sо‘zni aytib turibdi. ...Yana kampir Avazga qarab bu sо‘zlarni aytib turgan ekan. Kelin bolasini ovutib
о‘tiribdi. Bu yilgi REJAni bajarish uchun hamma ishlab yotibdi
kabilar.
Hozirgi -kelasi zamon fe’l formalari nо‘tq jarayonida oldin boshlanib, hozir ham davom etayotgan,
nutq jarayonidan keyin ham davom etadigan , hamda nutq jarayonidan keyin bajarilishi mumkin
bо‘lgan va bо‘lmagan ish-harakatni byldiradi. . Hozirgi -kelasi zamon fe’llarini uchga ajratish
mumkin.
a) -a, -y forma yasovchisi bilan ifodalanuvchi forma;
b) -r, -ar affiksi bilan yasalgan forma;
v) -moqchi, gdegan bilan yasaluvchi forma.
221-mashq. "Yuz ming gektar qamrab olamiz". Bu fe’l hozir va keyin
bо‘ladmGan chsh-harakat ma’nosi aks etgan. 222-mashq " Mamlakatni gullatib -yashnatmoqchilar" -
maqsad ma’nosi yfodalangan. , Meni kutgil va men qaytarman -gumon frrma. ,
Apamlarni qoldirib dog‘da. -ar edim. Yana bir shart qо‘yardim. Bu ishii bajarish yengil bо‘lmaydi -
h. kel -z. fe’li. U -sh, -ish), v (-uv), -sh (-ish), mok affiksi bilan yasalgan. Bu qushymchadar bilan
yasalgan harakat nomi bо‘lishsizlik formasi qо‘shimchasini olmaydi. Harakat nomining bо‘lishsizlik
formasi -maslik bilan ysaladi. '..•'...
.
M., Dildor Nizomjonga kо‘rinmaslikka harakat qilardi. 213-maais,. Namuna: Havas edi bizlarga
Bog‘ о‘stirish
Gul ekish. Gapdagi bog‘ о‘stirish, gul ekish sо‘zlari haraqat nomi bо‘lib kelgan, bо‘lishli, hozirgi -
kelasi zamon, mazmunan harakat bildiradi, bog‘, gul sо‘zlarini bajarib, о‘z tarkibiga qо‘shib olgan.
Birgalik darajada
Xulosa shuki, fe’lning funksional formalari ravishdosh, sifatdosh, harakat nomi fe’li kabi harakat
ifodalash bilan birga ravish, sifat va otlik xusulzyyatlariga ham ega bо‘lgan fe’l formalaridir. Sifatdosh
kо‘pincha gapda aniqlovchi bо‘lsa, ravishdosh hol, harakat nomi esa ega, tо‘ldiruvchi kabi vazifalarni
bajaradi.-
I
'
2 8 - M A SH G‘ U L O T (2soat) .
Do'stlaringiz bilan baham: |