33
2-jadval
Usul
Texnik-ekonomik kursatgichlari
Tozalik
darajasi
Nisbiy kapital
xara-jatlari,
M/kVt.s
Nisbiy
ekspluatatsion
xarajatlar,
M/kVt'sYU"
3
Oxakli
Sulfit-bisulfitli
Ishkor-alyuminatli
Kumir adsorbsion
Oksid-marganetsli
Katalitik
85
90
90
90
90
90
7,8
10
35
20
16
25
0,37
0,44
1,6
1,6
0,24
1,0
Birinchi usuldan boshqa barcha usullar qo‘shimcha mahsulotlar beradi.
Tarkibida 0,1-0,15% SO
2
bo‘lgan gazlarni tozalash uchun ohakli usuldan
foydalanish iqtisodiy jihatdan qulay, oltingugurt IV-oksidning miqdori ko‘p
bo‘lganda esa sulfit-ammoniy gidrosulfitni qo‘llashga asoslangan ammiak-
avtaklavan, ammiak-siklik usullardan foydalanish tavsiya etiladi.
b) Muborak va sho‟rtan gaz majmuasidan chiqadigan gaz
chiqindilaridan sulfat kislota ishlab chiqarish.
Kam chiqindili protsesslarni yaratish masalasi, hozirgi zamon talabining
dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. Bu muammo shunday ishlab chiqarishni
tashkil qilish bilan bog‘liq, unda oxirgi ma‘lumotlarga ko‘ra chiqindilar iloji
boricha yoki butunlay ikkilamchi materiallar resurslariga aylantiriladi.
Akademik V.A.Lechyasovning fikricha hozirgi zamon texnologiyasidagi tub
burilish quyidagi xususiyatlarga ega bo‘lishi zarur:
1 .O‘zgarishlarning kengligi, bunda xalq xo‘jaligi tarmoqlarini ba‘zilarini
qamrab olishi kerak.
2. Material hajmning qisqarishi.
34
3. Xom ashyoni kompleks ravishda qayta ishlash va atrof muhitni
ifloslantiradigan chiqindilarni bo‘lmasligi.
4. Ekstremal fizik ta‘sirlardan keng foydalanish.
5. Informatika, avtomatik boshqarish sistemasi va robotlashtirilgan texnikani
qo‘llash hamda har tomonlama taraqqiy ettirish.
Bundan tashqari hozirgi vaqtda ishlatiladigan kimyoviy-texnologiya
protsesslarning elektron hisoblash kompleks texnologik protsesslarning avtomatik
boshqarish sistemasini tashkil etmoqda. Bu jarayonlar jahon amaliyotida,
bo‘yoqlar, sulfat kislota olishda keng qo‘llanilmoqda.
Muborak gazni qayta ishlash zavodi, Sho‘rtan gaz konlari boshqarmasi va
sho‘rtan gaz kimyo majmuasining oltingugurt olish sexlaridan atmosferaga
chiqarib yuborilayotgan S0
2
gazi sulfat kislotasini kontakt usulida olish
jarayonining I-bosqich mahsuloti va II-bosqich xom ashyosi sifatida qo‘llanishi
mumkin.
Bizga ma‘lumki gaz sanoatida ishlab chiqilgan elementlar oltingugurtning
qariyb 90% kimyoviy korxonalarda sulfat kislotasini ishlab chiqarishga sarflanadi
ya‘ni
S + 0
2
= S0
2
(I)
2S0
2
+ 0
2
= 2S0
3
(II)
S0
3
+ H
2
0 = H
2
S0
4
(III) reaksiyalari buyicha sulfat kislota olinadi. Gaz sanoati
korxonalarining biosferaga chiqarib yuborilayotgan zaharli gazlardan asosiysi
bo‘lgan S0
2
ni sulfat kislota ishlab chiqarishdagi I-bosqich xom ashyosi sifatida
qo‘llanilganda I-bosqich reaksiyaga hech bir hojat qolmaydi ya‘ni
2S0
2
+ 0
2
= 2S0
3
(I)
S0
3
+ H
2
0 = H
2
S0
4
(II) reaksiyalari buyicha sulfat kislota olish mumkin. Bu
texnologiyani qo‘llashdan maqsad, ekologik muammolarni hal qilishda atrof muhit
S0
2
gazidan tozalanadi va kimyoviy texnologiya asosida ishlayotgan korxonalar
uchun noyob bo‘lgan sulfat kislotasi ishlab chiqish mahalliy xom ashyolardan
olinishi ko‘zda tutilib ko‘plab iqtisodiy va ekologik samara berish yaqqol seziladi