Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

Kremniy. Kremniyning tabiatda 3 ta barqaror izotopi bor:²⁸Si, ²⁹Si, ³⁰Si. Yer qa’rida massa bo‘yicha 27.6% ni tashkil qiladi (kisloroddan keyin ikkinchi o‘rinda). Kremniy tabiatda SiO2, silikat angidrid, qumtuproq va silikat kislota tuzlari (silikatlar) holida uchraydi. Uning birikmalaridan alyumosilikatlar (dala shpati, slyuda, kaolin) ayniqsa keng tarqalgan. Kremniy menerallar va tog‘ jinslari tarkibidagi bosh element hisoblanadi. O‘simlik va hayvon organizmida ham bo‘ladi.

Kremniyning elektron konfiguratsiyasi KL – 3s² 3p². Dastlab 1811-yilda J.L.Gey-Lyussak va L.J.Tenar tomonidan olingan. Erkin holdagi kremniy mayda oq qum, kremniy (׀׀) oksidni magniy bilan qizdirib olinadi:

SiO₂ + 2Mg →2MgO + Si

Texnikada tetraxlorsilan – SiCl₄ dan ajratib olinadi.

SiCl₄ + 2H₂ →4HCl + Si

Kristall holdagi kremniy qo‘ng‘ir – kulrang bo‘lib smolasimon yaltiroq. Uning kristall to‘ri tomonlari markazlashgan kub shaklida (olmosga o‘xshash) bo‘ladi.

Kremniy yarimo‘tkazgich bo‘lib, IQ – nurlarni o‘tkazadi (qaytarish xususiyati 0.3, sindirish ko‘rsatkichi 3.87). Undan fotoelement, kuchaytirgich va tok to‘g‘rilagichlar tayyorlanadi. Kremniy asosida tayyorlangan elementlarning 250⁰C gacha ishlay olishi undan foydalanish sohalarini kengaytiradi.