Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

8.2. Azot (Nitgenium). 1772 yilda kashf qilingan bo‘lib, bu element o‘zining serqirraligi sababli, anorganik kimyoning butun bir bo‘limi uning kimyoviy xossalarini o‘rganishga bag‘ishlangan. U atmosferaning 78% ini tashkil qiladi, biroq bu element bundan tashqari nitratlar va aminokislotalar ko‘rinishida tabiatda keng tarqalgan.

Azot elementi juda turg‘un bo‘lgan, ikki atomli azot molekulasini hosil qiladi. Bizga azotning faqatgina ikkita tabiiy izotoplari ma’lum, ¹⁴N (99.635%) ва ¹⁵ N. Azot molekulasida bog‘ uzunligi juda kichik bo‘lib, 110 nm (1.10 А^о) va bu atomlarni bir-biriga bog‘lab turuvchi mustahkam uch bog‘ (945 kJ mol-1) bilan tushuntiriladi. Shu mustahkam va turg‘un uch bog‘, molekulasida azot atomi tutgan bir nechta moddalarning portlovchilik hususiyatini tavsiflab beradi.

Atmosferada azot molekulasining miqdori 78% ligi, molekulaning reaksion qobilyati pastligidan dalolat beradi. Ajablanarlisi shuki, azot molekulasi metalmas va (-3) elektromanfiylik qiymatiga ega bo‘lishiga qaramay, molekula tarkibidagi uch bog‘ bo‘lganligi sababli, energetik jihatdan azot molekulasi boshqa molekulalar bilan ta’sirlashmaydi. Azotning asosiy qismi suyuq havodan fraksiyalab haydash yo‘li bilan olinadi. Jarayon uning bug‘lanish haroratiga asoslangan, ya’ni azot -195.8 ^оC, suyuq kislorod esa -183^о C bug‘lanadi, bu suyuq havo tarkibidan azotning birinchi bo‘lib ajralib chiqishini ta’minlab beradi.