3.1. Boʻsh ish oʻrinlarini yaratish, oʻzgartirish va bekor qilish Ish jarayonining shakllanish darajasi va chegarasi direktorlik holatlarida umumiy hisobda 20% gacha va yuqori fukarolik xizmatlari uchun 30% gacha ish jarayonlari shakllantirilishi mumkin ish jarayonining shakllanishi uchun standartlar ish jarayoni holatlari jamoaviy kasblar, siyosiy holatlarni hisobga olgan xolda shakllantiriladi. Ochilish jarayonlarining shakllanish bosqichlari amaldagi vazir kasbiy jarayonlarning shakllanishi uchun standartlar va foizlar orqali kasbiy jarayonlarni va ochilishda ularni sinchkovlik bilan tanlashi lozim. Kasbiy jarayonlarning bekor qilinishi va o’zgartirilishi uchun sabablar tashkilot ofislarida oʻzgarish yoki qayta tashkillashtirish hamda holat yuzasidan nomlari oʻzgartirilgan holatlarda yuz beradi. Ish jarayonini davom ettirish uchun qiyin boʻlgan quyidagi holatlarda:
kasbiy holatlar va ochilishdagi maqola boʻyicha rasmiy idoralar orasida bir yillik eng yaxshi ish jarayonidan keyin ishchi xodim boʻlmasa;
2 martadan ortiq, ochiq, qayta tayinlanishdan keyin hech qanday malakali xodim yoki umuman da’vogar boʻlmagan holatda kasbiy holatni muvozanatda saqlash qiyin va imkonsiz holatlarda.
Kasbiy holat qayta tayinlov yoki ochilishdagi qoʻmita sababli bekor qilinishi va oʻzgartirilishi mumkin.
Aholini hisobga olishning amaliy ehtiyoji ish bilan ta’minlashning turlarini ajratib koʻrsatish zarurligi nazarda tutadi. Masalan, toʻliq, oqilona va erkin tanlangan ish bilan ta’minlash boʻladi. Toʻliq ish bilan ta’minlash–bu kasbga oid mehnat bilan ta’minlash boʻlib, u shaxsga daromad keltiradi va oʻzi, hamda, oilasining munosib turmush kechirishga sharoit yaratadi.
Aholini ish bilan oqilona ta’minlashishchi kuchiga talab va taklif oʻrtasidagi muvozanatiga erishishni bildiradi.
Erkin tanlangan ish bilan ta’minlash shuni nazarda tutadiki, oʻzining mehnat qilishga boʻlgan qobiliyatiga (ish kuchiga) egalik qilish huquqi faqat uning egasiga, ya’ni xodimning oʻziga tegishli. Mazkur tamoyil har bir xodimning ish tanlashida toʻgʻri yoʻl tutishini, har qanday ma’muriy tarzda ishga jalb qilishni taqiqlashni kafolatlaydi.
Ish bilan ta’minlash munosabatlarini iqtisodiy, ijtimoiy va demografik jarayonlar taqozo etadi. Uning iqtisodiy mazmunini xodim uchun oʻz mehnati bilan oʻziga munosib tarzda yashashni ta’minlash, ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligining oʻsishiga yordam berish imkoniyatida oʻz ifodasini topadi. Ijtimoiy mazmun shaxsning tarkib topishi va rivojlanishida ifodalanadi. Demografik mazmun ish bilan ta’minlash aholining yosh va jinsiy xususiyatlari, uning tarkibi va boshqalar bilan bogʻliqligini aks ettiradi.
Binobarin, aholining ish bilan bandligi siyosati uchta asosiy maqsadga erishishni nazarda tutadi:
-tarkibiy qayta qurishni ragʻbatlantirish asosida boʻshab qolgan xodimlarni qayta taqsimlash jarayonini jadallashtirish;
-ishsizlarni mehnat hayotiga juda tezlik bilan jalb qilish;
-ish qidirayotganlardan har birini ish bilan ta’min etish.
Aholini ish bilan ta’minlashga davlatning ta’siri turlari quyidagilardan iborat:
-passiv ta’sir koʻrsatish –ish bilan band boʻlmagan aholiga ijtimoiy yordam;
-faol ta’sir koʻrsatish- -mehnat taklifini ragʻbatlantirish;
-mehnatga boʻlgan talabani ragʻbatlantirish;
-talab va taklifni muvofiqlashtirish chora-tadbirlarina koʻrsatish;
-kasbiy sohada maslahatlar berish;
-aholining kamroq raqobatbardosh guruhlari uchun bandlik dasturini ishlab chiqish;
-mintaqalarga yordam koʻrsatish chora-tadbirlari va shu kabilar.
Aholini ish bilan ta’minlashda qatnashadigan davlat organlari. Bunday faoliyatlarning hammasi davlat tomonidan tegishli davlat organlarining bevosita ishtirokida amalga oshiriladi. Buni umumiy faoliyat va maxsus faoliyatga boʻlish mumukin. Umumiy faoliyatga Vazirlar Mahkamasi, mehnat vazirligi, hokimiyatlarni kiritish mumkin. Jumladan, Vazirlar, mahkamasi har yili ishchi oʻrinlari vujudga kelayotgan hududlarni aniqlab, Respublika hukumati tomonidan ragʻbatlantiriladi. Mehnat vazirligi ish bilan ta’minlash toʻgʻrisidagi qonunlar qanday bajarilayotganligi ustidan nazorat oʻrnatadi. Hokimiyatlar esa har bir hududning oʻziga xos xususiyatlarini hisobga olib, aholini ish bilan ta’minlash boʻyicha tadbirlar ishlab chiqadi va ularni amalga oshiradi.
Aholini ish bilan ta’minlashda qatnashadigan davlat organlariga, birinchi navbatda, aholini ish bilan ta’minlash davlat xizmati (maxsus faoliyat)ni kiritish mumkin. Uning vakolatiga quyidagilar kiradi:
- mehnat bozori holatini tahlil qilish va oldindan aytib berish, hamda tegishli axborot tarqatish;
- boʻsh ishchi oʻrni va ishga joylashtirishni soʻrab murojaat qilgan fuqarolar hisob-kitobi;
- ish bilan ta’minlash xizmatiga murojaat qilgan fuqarolarga ish bilan ta’minlash imkoniyatlari, har bir kasbga xodimga qoʻyilgan talablar, ish beruvchilarga ega ishchi kuchi bilan ta’minlash toʻgʻrisida maslahatlar berib turish;
- fuqarolarga munosib ish tanlashda ish bilan ta’minlovchilarga esa zarur xodimlarni tanlashda yordam koʻrsatish;
- ishlamaydigan fuqarolarga kasb oʻrgatish, ularni qayta oʻqitish va malakasini oshirish;
- ishga joylashish boʻyicha xizmat koʻrsatish boʻshayotgan xodimlarga va ishsiz aholiga kasb tanlashda yordamlashish;
- ishsizlarni roʻyxatdan oʻtkazish, ularga yordam koʻrsatish.
Aholini ishga joylashtirish davlat xizmati bu vazifalarni bajarish maqsadida korxona, muassasa va tashkilotlardan tuzilmada boʻladigan oʻzgarishlar va boshqa tadbirlar toʻgʻrisida zarur ma’lumotlar olish huquqiga ega, chunki bunday oʻzgarishlar natijasida xodimlar ishdan boʻshatilishi yoki boʻsh ishchi oʻrni hosil boʻlishi mumkin. Shuningdek:
- ishning tavsifi va shart-sharoitlari ham ma’lum qilib turilishi;
- barcha turdagi korxona, muassasa, tashkilotlarga fuqarolarning ishga joylashtirish uchun yuborilishi;
- korxona, muassasa, tashkilotlarda ishga joylashni bron (saqlangan ish oʻrni) joriy qili shva muhtojlarni ijtimoiy muhofaza qilish yuzasidan hokimiyatga taklif kiritish;
- korxona muassasa va tashkilot ishonch qogʻozi boʻyicha fuqarolar bilan ish joyiga borish uchun yoʻl haqini qoplash yuzasidan mehnat shartnomasi (kontrakt) tuzish;
-ish bilan ta’minlanmagan fuqarolarning shtatiga qarab, ularni haq toʻlanadigan jamoat ishlariga yuborish;
-ishsizlarga yordam koʻrsatish fondi hisobidan ishsizlarga kasb oʻrgatish va qayta oʻqitish.
