Qarshi davlat universiteti ijtimoiy fanlar fakulteti

Namoz oʻqing - bu zohirga taalluqli.
Roʻza tuting - zohirga tegishli.
Haj qiling - zohirga taalluqli.
Zakot bering - zohirga taalluqli.
Qurbonlik soʻying - zohirga taalluqli.
Va yana baʼzi amallar botinga taalluqli boʻladi:
Masalan, Alloh Taʼolo:
Tavakkul qiling, deb buyuradi. Tavakkul botinga taalluqlidir.
Sabr qiling - botinga taalluqli.
Shukr qiling - botinga taalluqli amal.
Chunki bu amallar bandaga koʻrinmaydi. Bular botiniy kayfiyat-holatning nomi.
Manhiyot - qaytarilgan amallar ham xuddi shunday ikkiga boʻlinadi. Baʼzisi zohirga, baʼzisi botinga taalluqli. Masalan, shariatda buyurilgan:
Oʻgʻrilik qilmang,
sharob ichmang,
odam oʻldirmang,
zino qilmang!
Bular zohirga taʼalluqli manhiyot amallar boʻlib shariat bu amallardan qaytargan.
Va yana baʼzi qaytariqlar botinga taʼalluqli boʻladi. Masalan, “Hasad qilmang!” - deyilgan. Endi aytingchi, hasad koʻzga koʻrinadimi? Yoʻq, koʻrinmaydi. Kimning qalbida nima borligini Alloh biladi.
Qalbda gina saqlamang, deyilgan. Kim bilsin kimning qalbi kiyna - kuduratga toʻlib toshgan. Qalbda biror kishiga nisbatan kek saqlashni islomda kiyna deyiladi.
Va yana takabburlikdan saqlaning, deyilgan. Bu bemorlik ham koʻrinmaydigan amallardan. Bularning barchasi shariat manʼ qilgan botiniy gunohlardan.
Zohirga taalluqli butun maʼmurot va manhiyot ilmini islomda fiqh deyiladi. Bu “fiqhuz-zohir”dir. Botinga taalluqli boʻlgan butun maʼmurot va manhiyot ilmini tasavvuf deyiladi. Bu “fiqhul botin”dir.
Shayx Zulfiqor Ahmad
Naqshbandiy hazratlari.
(Xutaboti Faqiyr. 22-jild.)
Dil – qulf, til – kalit
Ko‘ngil qulfiga mosu xos ochqich bu so‘zingiz, nutqingizdir. U qanday bo‘lishi kerak? Buning uchun esa muomala madaniyatining ikkinchi muhim jihatiga e’tiborni qaratish zarur.
Alisher Navoiyning “ko‘ngil xazinasin qulfi til, kaliti so‘z”, deganlarida, muomala tilsimotiga ishora qilganlarini ilg‘ab olish qiyin emas. Qolaversa, til muomala odobining avvali ekanini Mahmud Qoshg‘ariy “Ardam (odob) boshi – til” deya e’tirof etgan. “Kishi so‘zlashu, yilqi yizlashu” deganida ham kishilar bir-birlarini so‘zlashib bilib olganlaridek, hayvonlar hidlashib bilishadi degan fikrni qayd etadi. Bularning barchasi muloqot jarayonida so‘zga, nutqqa ehtiyotkorona munosabatda bo‘lish zaruratini anglatadi.