Qarshi davlat universiteti fizika-matematika fakulteti fizika kafedrasi

Bitiruv  malakaviy  ishining  dolzarbligi:   

Ma’lumki  agar  jism  bir  agregat 

holatdan    ikkinchi  holatga    о‘tsa,    uning  nafaqat  fizika-kimyoviy  xossalari  balki 

spektroskopik parametrlari ham о‘zgaradi.  Spektrlarning  intensivligi,  konturning 

shakli,  qutblanish  darajasi, chastotasi  kabi  parametrlari  о‘zgaradi. 

 

Molekulalararo  о‘zaro  ta’sir  tarkibini  tushuntirish  uchun  molekulalararo 

о‘zaro  ta’sir  kuchlarini  ikki  guruhga  bо‘lish  mumkin.  Birinchisi  universal  ta’sir 

kuchlari,  ikkinchisi maxsus xarakterga ega bо‘lgan ta’sir kuchlari. Universal ta’sir 

deganda  hamma  holatlarda  namoyon  bо‘ladigan  kuchlar  tushuniladi.  Bu  kuchlar 

Van-der-Vals  kuchlari  ham  deb  yuritiladi.  Bu  kuchlar  tabiatini  tushunish  ancha 

vaqtlar  murakkabligicha  qoldi.  Qachonki  atomlar  orasidagi  ta’sir  kuchi  tabiati 

tо‘lig‘icha о‘rganilganidan sо‘ng molekulalar о‘rtasidagi ta’sir  kuchlari tо‘g‘risida  

fikr yuritish mumkin.  

Odatda  molekulalararo  ta’sir  kuchlarining  energiyasi    0,5-10  kkal/mol  ni 

tashkil etadi. Bu kuch tabiatini tо‘la tushunish  yoki fizik mohiyatiga tо‘la  yetish 

uchun  vodorod  bog‘lanishlarini  spektroskopik  о‘rganish  mumkin,  chunki  ichki 

molekulyar  va  molekulalararo  ta’sir  kuchlari  H-bog‘lanishda  keng  namoyon 

bо‘ladi. Shuning uchun ham biz bitiruv malakaviy ishining mavzusini “Pirrola va 

uning eritmalarida molekulalararo o‘zaro ta’sirlarni  kvanto-kimyoviy hisoblashlar 

yordamida  o‘rganish”  deb  tanladik.  Bunday  eksperimental  va  kvanto-kimyoviy 

hisoblashlar о‘tkazish kelgusida mukammal nazariy ishlanmalar yaratilishiga asos 

bо‘lish  mumkin.  H-bog‘lanishning  energiyasi  Van-der-Vals  о‘zaro  ta’sir 

---

4 

energiyasidan  katta  bо‘lganligi  uchun  u  о‘zaro  ta’sirlashuvchi  molekulalarning 

spektral xarakteristikalariga  kuchliroq ta’sir qiladi.