Qarshi davlat universiteti filologiya fakulteti

4.Assimilyatsiya, dissimilyatsiya, metateza
Nutq tovushlari qator kelganda ba’zan bir-biriga ta’sir qilib, biri ikkinchisini o‘ziga moslashtiriishi assimilyatsiya deyiladi. Assimilyatsiya ikki xil bo‘ladi: progressiv assimilyatsiya va regressiv assimilyatsiya. Oldingi tovush keyingi tovushni o‘ziga o‘xshatsa, progressiv assimilyatsiya, keyingi tovush oldingi tovushga ta’sir qilib, uni o‘ziga o‘xshatsa, moslashtirsa, regressiv assimilyatsiya yuz berishi xususida, assimilyatsiyaning to‘liq va qisman bo‘lishi mumkinligi haqida so’z boradi.
Dissimilyatsiya. Ayrim paytda talaffuzda ikki o‘xshash tovush bir joyda yoki bir so‘zda kelgan vaqtda ulardan biri noo‘xshash tovushga aylanib qolishi dissimilyatsiya deyiladi. Uning ham progressiv va regressiv kabi turlari borligi xususida so’z boradi bo‘ladi.
Metateza. Og‘zaki nutqda ba’zan yonma-yon kelgan undosh tovushlarning o‘rni almashishi mumkin. Nutqdagi bunday jarayon metateza deyiladi: r-y: daryo-dayro: m-g‘: yomg‘ir-yogmir, b-r: tebratmoq-tarbatmoq: m-l: yamlamoq-yalmamoq: h-v: ahvol-avhol: p-r: tuproq-turpoq, r-g: o‘rganmoq-o‘granmoq:
Mavzu bo’yicha zaruriy adabiyotlar:
1.Abduazizov A.A. O’zbek tilinbing fonologiyasi va morfonologiyasi. –T.:O’qituvchi, 1992.
2.Mengliyev B.R. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Fonetika-fonologiya. Grafika. Imlo. Leksikologiya-semasiologiya. Leksikografiya. I qism Qarshi. 2004.
3.Hamrayeva Y. va b. Hozirgi o’zbek adabiy tilidan mashqlar t o’plami. I qism (Fonetika. Grafika. Imlo), Qarshi , Nasaf n. 2005, 85 bet
4.Nurmonov A. O’zbek tilinbing fonologiyasi va morfonologiyasi. –T.:O’qituvchi, 1992.
5.Aхmanоva О.S. Fоnоlоgiya. Mоrfоlоgiуа. Mоrfоnolоgiуа. –M.: Izd. MGU, 1966.
6.SH.SHoabdurahmonov va b. Hozirgi o’zbek adabiy tili. I qism. 1980.
7.E. Qilichev. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Buxoro. 1999/
Qo’shimcha adabiyotlar:
1.Abduazizоv A.A. Fоnоlоgichеskaya sistеma sоvrеmеnnоgо uzbеkskоgо yazika. Rеfеrativniy sbоrnik //Prоblеmi fоnоlоgii i mоrfоnololоgii.