Qarshi davlat universiteti amaliy matematika va informatika kafedrasi

Internetda ishlash asoslari
Faraz qilaylik, Internetda biror sahifani ochib ko’rmoqchisiz. Sahifa adresini kiritdingiz va uni ochdingiz. Qanday qilib bir necha daqiqada sahifa sizning ekraningizda paydo bo’ladi?

Bu sahifalarni topish uchun, sizning WWW ko’rish programmangiz URL dan qanday foydalanadi?

Sahifani topish uchun programma provayderda joylashgan domen nomlari xizmati programmalar majmuidan foydalanadi. U DNS (Domain Name Service) deb ataladi va Internetni kompyuteringizga o’rnatganda kiritiladi. Netscape Windows bilan birgalikda ishlayotganda sizning TCP/IP protokolingizni va bu domen nomini sizning DNS serverinigizga uzatadi. E’tibor bergan bo’lsangiz domenlar nomi ko’pincha .com, .edu yoki .org bilan tugaydi. Quyida ommabop identifikatorlar, misollar bilan keltirilgan.
*.sot- Tijorat tashkilotlari uchun ishlatiladi, masalan: microsoft.com, ibm.com.

*.edu O’quv muassasalari uchun ishlatiladi, masalan: vcu.edu (Virginia Commowealth University), cmu.edu (Kornegi Mellon Universiteti), wsu.edu (Washington State University)

*.gov Davlat muassasalari (AQSH) uchun ishlatiladi, masalan: whitehouse.gov (Oq uy), jro.gov (US Goverment Rrinting Office).

*.org Notijorat tashkilotlar uchun ishlatiladi, masalan: irex.org (Ayreks tashkiloti), redcross.org (Amerika Qizil kresti).

*.net Internetning xizmat provayderlari uchun ishlatiladi, masalan: internic.net (Inter NIC), si.net (Srrint International).
Davlatlarni izohlovchi kodlar mavjud:

*.o’z	O’zbekiston	*.li	Lixtenshteyn
*.uk	Buyuk Britaniya	*.cn	Xitoy
*.ca	Kanada	*.ru	Rossiya
*.ch	Shveytsariya	*.de	Germaniya
*.au	Avstraliya

Agar domen nomida davlatni izohlovchi identifikatori bo’lmasa, bu domen AQSH da ekanligini bildiradi.

Internet bilan ishlashni Internet Explorer yoki Netscare Navigator programmalari ta’minlaydi. Ular deyarli bir-biriga o’xshash. Ular bilan ishlash juda oson va qulay.

Keyingi boblarda ularning tavsifini keltiramiz.

Internetga bog’lanish uchun nima qilish kerak?

Internetga bog’lanish uchun avvalambor kompyuter, aloqa kanali, modem va programma ta’minotiga ega bo’lish kerak. Provayder telefon raqamlarini olish, hamda mijozning qayd qilingan takrorlanmas nomi (Login) va paroli (Password) ga ega bo’lishi zarur.

Internetga ulanish tartibini aniq bir misol yordamida tushuntirishga harakat qilamiz.

Faraz qilaylik, O’zbekistonda internet xizmatini ko’rsatuvchi provayderlardan biri bo’lgan "Bo’ston" orqali siz Internetga ulanmoqchisiz. Buning uchun siz avvalo kompyuteringizdagi Windows-98 operatsion tizimi tarikibiga kiruvchi Удаленный доступ к сети (Masofadan tarmoqqa kirish) standart programmasi yordamida kompyuteringizni provayder serveriga avtomatik tarzda ulanish uchun sshartoit yaratib olishingiz kerak bo’ladi.

Bu quyidagicha amalga oshiriladi:

1.Windows OS ish stolidan Мой компьютер belgisini izlab topasiz va sichйonchaning chap tugmachasini unda ketma-ket 2 marta bosasiz. Natijada kompyuter ekranida Мой компьютер darchasi ochiladi;

2. Ekranda paydo bo’lgan Мой компьютер darchasidan Удалленный доступ к сети belgisini topasiz va sichqonchaning chap tugmachasini unda ketma-ket 2 marta bosasiz. Natijada komppyuter ekranida Удалленный доступ к сети darchasi paydo bo’ladi;

3. Ushbu jildda Новые соединение yozuvi va belgisini topasiz. Agar oldindan bog’lanishlar tashkil etilgan bo’lsa, u holda bu jildda bu bog’lanishlarning belgilari bo’lishi mumkin.

4. Новые соединение belgisida sichqoncha chap tugmachasini yana ketma - ket 2 marta bosasiz. Kompyuter ekranida muloqot tarzida ishlovchi "darcha" paydo bo’ladi.

5. Ushbu darchadagi Введите название сединение... jumlasi tagidagi joyga yangi bog’lanish nomini kiriting. Bu nom shartli bo’lishi mumkin, u faqat informatsion harakterga ega xolos. Masalan, Naytov

6. Darchaning Настройка tugmachasi yordamida kompyuterga o’rnatilgan modemingizning modeli va turini tanlang.

7. Modemga doir barcha rostlash jarayonini tugatganingizdan so’ng mavjud darchada Далее tugmachasini toping va "sichqoncha" ning chap tugmachasini ketmaket 2 marta bosasiz. Kompyuter ekranida darcha paydo bo’ladi.

8. Ushbu darchada ma’lumotlar kiritilish uchun 3 ta joy ajratilgan:

-Shahar kodi (Код города);

-Telefon;

-Mamlakat yoki viloyat kodi (Код страны или области).

Bu ma’lumotlarni siz internet xizmati ko’rsatadigan provayderdan olasiz va ularni shoshmasdan joy - joyiga yozasiz. (Masalan, O’zbekiston kodi 998, Toshkent shaxri kodi 371(2), "SarkorTelecom" internet provayderi serverining telefon raqami 1386000);

9. Mavjud darchada «Далее» tugmachasini topib va sichqonchaning chap tugmachasini ketma-ket 2 marta bosasiz.

10. Ushbu darchada «Готово» tugmachasini topib va sichqonchaning chap tugmachasini ket-maket 2 marta bosing.

«Удалленный доступ к сети» darchasida hozirgina tashkil etilgan yangi bog’lanish belgisi va nomi paydo bo’ladi.

Ushbu tashkil etilgan bog’lanish internet xizmati ko’rsatuvchi provayderga avtomatik ravishda qo’ng’iroq qilib, ulanish imkoniyatini beradi, ammo internetda ishlashni qulaylashtirish uchun yana bir necha amallarni bajarish lozim bo’ladi.

Bu amallarni bajarish tartibi quyidagicha bajariladi:

1.«Удалленный доступ к сети» darchasida yangi tashkil etilgan bog’lanish belgisi va nomini izlab topasiz va sichqonchaning o’ng tugmachasini bosasiz, natijada ekranda yana bir qo’shimcha darcha paydo bo’ladi va ushbu darchaning «Свойства» tugmachasini bosing.

2.Navbatdagi darcha bog’lanishning umumiy xususiyatlari haqidagi ma’lumotlarni o’zida aks ettirib, «Общые», «Тип сервера», «Сценарий», «Подключения» qismlaridan tashkil topgan. Avvalo «Общые» qismidagi ma’lumotlarning to’g’ri va aniq ekanligiga ishonch hosil qiling, so’ngra darchaning «Тип сервера» qismini oching va undagi foydalanadigan «Драйвер» larnigina qoldiring. Agar sizning kompyuteringiz mahalliy tarmoqqa ulanmagan bo‘lsa NetBEUI va IPX/CPX protokollarini o’zib qo’ying (ya’ni ushbu protokollar oldidagi belgini olib tashlang).

3.Agar provayder sizga qo’shimcha ma’lumot sifatida 2 ta DNS serverning IP adreslarini bergan bo’lsa (asosiy va qo’shimcha), u holda Настройка TCP/IP tugmachasi yordamida ma’lumotlarni kiritish zarur bo’ladi.

4.Qolgan «Сценарий», «Подключения» qismlaridagi ma’lumotlar yordamchi vazifalarni o’tab, ularni to’ldirish zarur emas.

5. Moslashtirish, sozlash jarayoni «OK» tugmachasini bosish bilan tugatiladi.

6.Qulaylik uchun bog’lanish belgisini ish stoliga ko’chiring.

7.Internetga bog’lanish uchun ushbu belgida sichqoncha tugmachasini cherting. Hosil bo’lgan darchada «Подключится» tugmachasini bosing.

Yuqoridagi barcha amallarni to’liq bajarib bo’lgandan so’ng internet tarmog’iga ulanish mumkin bo’ladi.

Internet avvalambor uning foydalanuvchilariga informatsion xizmat ko’rsatish uchun yaratilgandir. Xo’sh, bu xizmat nimadan iborat va uning qanday turlari mavjud?

Ushbu sahifada biz mana shu xizmat turlari haqida so’z yuritamiz.

Umuman olganda internet xizmat turlari nihoyatda ko’p va xilma-xil bo’lib (yangi xizmat turlari kun sayin paydo bo’lib, ba’zilari yuqolmoqda) ularni qquyidagi guruhlarga ajratish mumkin:

• 
  WWW elektron sahifa xizmati;
  
• 
  Elektron pochta xizmati;
  
• 
  Telekonferentsiya (Usenet);
  
• 
  Fayllarni uzatish (FTP);
  
• 
  Slujba imen domen (DNS);
  
• 
  Telnet xizmati;
  
• 
  IPC xizmati yoki Chat konferentsiya;
  
• 
  Ma’lumotlarni izlash xizmati va hakoza.