Qarshi davlat universiteti amaliy matematika va informatika kafedrasi

Klaviatura va sichqoncha.
Klaviatura-foydalanuvchi tomonidan ma’lumotlarni va boshqaruv qurulma-larni kiritishga muljallangan. Klaviaturaning umumiy ko‘rinishi undagi klavishlar soni va joylashishiga qqarab bir – biridan farqlanadi ( 5 - rasm).

5 – rasm
Klaviatura asosan 101 – 105 tagacha klavishdan iborat bo‘lib, ular 5 guruhga bo‘linadi (6 - rasm):

• 
  Yozuv mashinasining klavishlari;
  
• 
  Hizmat klavishlari;
  
• 
  Funktsional klavishlar;
  
• 
  Raqamli klavishlari;
  
• 
  Kursorni boshqarish uchun qo‘shimcha klavishlar.
  

6- rasm
Quyida biz guruhlarda joylashgan klavishlarning ba’zi birlari bilan qisqacha tanishib chiqamiz:

Birinchi guruh klavishlari yordamida kirill (rus) va lotin alifbosining katta-kichik harflari , sonlar , maxsus belgilar, tinish belgilari kiritiladi. Pastdagi o’zun, hech qanday belgisi bo‘lmagan klavishning nomi Spase deb ataladi va (probel) u orqali bo‘shliq belgisi kiritiladi. Boshqa klavishlar ish tartibiga (registriga) qqarab turli belgilarni kiritishga mo‘ljallangan pastki registrda kichik, yuqori registrda esa katta harflar kiritiladi. Lotinchadan ruschaga o‘tish kompyuterda mavjud bo‘lgan dasturga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, Windows ish stolida alifbo ekranning eng pastki o‘ng qismida tanlanadi.

Monitor ekraniga belgi tushadigan joy maxsus usul bilan belgilanadi va bu kursor deb ataladi. Agar matn kiritish holatida bo‘lsa, u holda kursor o‘chib-yonib turadigan vertikal chiziqcha yoki harfning ustiga tushadigan to‘rt-burchakka o‘xshaydi va matn kursori deb ataladi.

Quyida biz klaviaturada foydalanuvchi tomonidan tez – tez ishlatilib turadigan asosiy klavishlar to‘g‘risida ma’lumotlar keltiramiz:

Shift, Ctrl va Alt - klavishlari boshqa klavishlar bilan birga ishlaydi.

F1 - F12 - klavishlarigacha funksional klavishlar deb nomlanadi.

Num Lock (sonlarni saqlash) - sonlar kiritishning kichik klaviaturasi sonni kiritishga yoki kursorni boshqarishga moslaydi. Sonlarni kiritishda Num Lock chirog‘i yonib turishi kerak, agar Num Lock ni ko‘rsatuvchi chiroq o‘chgan bo‘lsa, ushbu kichik klaviatura bilan kursorni boshqarish mumkin.

Ctrl (Control–boshqarish) - boshqa klavishlar bilan birga bosilganda, o‘sha klavishning ish vazifasini o‘zgartiradi.

Alt (alternative-o‘zgartiruvchi) - bu klavish ham boshqa klavishlar bilan birga bosilganda, o‘sha klavishning ish vazifasini o‘zgartiradi.

Pouse (vaqtinchalik to‘xtash) - kompyuter o‘z ishini vaqtincha to‘xtatadi.

Tab (tabulyatsiya) - faqat pastdagi registrda ishlaydi va matn, xujjatlar haqida gap ketganda, kursorni o‘ng tomonga suradi. Bu klavishning qulayligi-uning yordamida jadvallar to’zish oson va matnni yozishda belgilangan holatdan boshlab terish mumkin.

Back Space (orqaga qaytish) - qaytarish klavishi. Bu klavish yordamida matn terish paytida kursordan chap tomondagi xato terilgan belgilarni o‘chiradi. Kursor esa bitta belgi chap tomonga suriladi.

Enter (kiritish) - matn terish paytida bu klavish bosilsa, kursor yangi abzatsga (satrga) o‘tadi.

Caps Lock - katta yoki kichik harflarga o‘tish;

Scroll Lock - kursorni harakatga keltirishni bajaradi;

Shift (surish) – yuqori registrdan pastki registrga o‘tish yoki aksincha;

→ ← ↓ ↑ - kursorni o‘ngga yoki chapga, pastga yoki yuqoriga suradi;

Home (boshiga) - kursorni ekranning boshiga olib keladi;

End (oxiri) - kursorni satrning oxiriga olib o‘tadi;

Page Up (bir sahifa yuqoriga) - kursor bir sahifa oldinga suriladi;

Page Down (bir sahifa pastga) - bir sahifa orqaga suriladi;

Esc (Escape – qochish) - qandaydir oldin berilgan vazifalardan voz kechish.