Qarshi davlat universiteti adabiyotshunoslik kafedrasi

“Qiz tushmagurlar, uxladim deguncha bir qiliq chiqarishadi, bir kuni 
labimga qizil surtib qo‘yishibdi, bir kuni yuzimga upa surtishibdi. Qandoq 
qilaman, chidayman, o‘rgilay”
9
.
Shu tariqa yozuvchi kulgini badiiy tasvirning 
muhim vositalaridan biriga aylantiradi. 
Said Ahmad asarlarida kulgi hammavaqt faol xizmat qiladi. Uning ijodidagi 
yumorning muayyan manbalari mavjudki, u mana shu manbalar chashmasidan 
oziqlanib ilhomlanadi. 
9
Said Ahmad. Saylanma. Uch jildlik. Uchinchi jild. Tosjkent, 1982, 462-bet. 

---

Hayot yorqin kulgili hodisalarga to‘la, shuning uchun ijodkor kulgisining 
bosh manbai hayotdir. Yozuvchi buni chuqur his etgan holda hamisha qaynoq 
hayot ichida, xalq orasida yashadi, xalq hayotini o‘rgandi. Said Ahmad yumorning 
hayotiy, xalqchil chiqishining asl manbai ham shu hayotning o‘zi. U hayotdagi 
qaysi bir hodisani tasvirlamasin. O‘zining nuqtai nazariga sodiq qoladi, ularga 
lirik-yumoristik jihatdan munosabat bildiradi. 
“Mo‘tti” hikoyasida voqealar saidahmadona bir usulda latifanamo hazil-
mutoyibalar asosida tasvirlanadidi. Hikoya qahramoni In’omjonning birinchi marta 
talabalik davrida konga kelishi, kulgili ahvolga tushishi haqiqatan latifanamo 
tarzda hikoya qilingan. Ikkinchi marta, endi ishga kelganda soddaligi, anqovligi 
uchun yana kulgili vaziyatga tushadi. Mo‘tti hammani laqillatib yurgani uchun 
Lo‘tti laqabini olgan qiz yana boplab uni tushiradi. Yer cho‘kyapti, yelkan bilan 
tirab tur, men avariya brigadasini chaqirib kelaman, deb aldab chiqib ketadi. 
Natijada yigit do‘stlarining kulgisiga qoladi. Ularning qochirimlari, hazil-
mutoyibalari yumorni kuchaytirish bilan birga personaj qiyofasini ham ochib 
beradi. Bu samimiy yumor hayotiy chiqqan. 
Hikoyada personajning tashqi qiyofasi bilan ichki holatidagi nomuvofiqlik 
kulgili holatni keltirib chiqaradi: yigitlar Mo‘tti 
“bultur texnikumdan kelgan bo‘sh-
bayovgina praktikant bolani bir soat ko‘zini yumdirib qo‘yib, laqillatib 
ketganligini”
aytishganda bu bola In’omjon ekanlgini bilishmaydi. In’omjon esa 
qizarib ketadi, ammo lom-mim seb og’iz ochmaydi. 
Said Ahmadning ustaligi shundaki, hikoyada muhabbatning tug’ilishi 
haqida lirizm bilan so‘zlaydi. Bunda yozuvchi lirizmga yumorni singdirib 
yuborgan. Uning maqsadi yumor orqali yanada oydinlashadi. Asarda mehnat 
kishilari yig’it bilan qizning beg’ubor sevgisi yumor tili bilan ulug’lanadi. 
Shuning uchun soddaligi tufayli qizga yoqib qolgan In’omjon, shayton qiz Lo‘tti 
kabi personajlar o‘quvchiga yoqib qoladi. Hikoyadagi tarbiyaviy xizmatning bir 
qismini yumor bajaradi. 

---

Yozuvchi asarlarida kulgini uyg’otgan manbalardan biri – uning 
mukammallashib borayotgan mahoratidir. U hajviy usullardan, voqeani turlicha 
tasvirlash yo‘llaridan, tildan shu qadar ustalik bilan foydalanadiki, bu bilan asarni 
hayotbaxsh yumorga to‘ldiradi, unga iliq bir ohang baxsh etadi. Yozuvchi “Bosh 
og’rig’i” hajviyasida boshqarma boshlig’ining subutsizligini, kotibaning esa 
yengiltakligini ochib bermoqchi. Kotibaning xatosi tufayli dakki eshitgan boshliq 
asabiylashib, “o‘zidan-o‘zi ming’illab” ishxonasiga kirib kelishi o‘quvchida kulgi 
uyg’oatdi. Tasvirdagi yumoristik holat ham ziddiyatli. 
Yumoristik konflikt –qahramon ichki holati bilan tashqi holatining qarama-
qarshi kelishidan tashkil topadi. Personajning intilishlari bilan harakatlari o‘rtasida, 
voqeaning shakli va mundarijasidagi “kelishmovchilikdan” kelib chiqadi va kulgi 
uyg’otadi. Umuman, komik konflkt hayotdagi, kishilar o‘ratsidagi, ularning 
qiliqlari, intilishlari o‘rtasidagi qarama-qarshiliklar zamiriga qurilgani uchun 
kulgini keltirib chiqaradi. 
Qalamkash endi kotiba qiz ta’rifiga o‘tadi: