|
2.2.
Dramaning badiiy til xususiyati
“Kelinlar qo’zg’oloni”ning shu kabi biz bilgan va bilmagan fazilatlari
behisob. Komik til, ifoda bobida esa bu asar XX asr o’zbek adabiyotida noyob
hodisa. Yigirma chog’li personajning har biri boshqasinikiga o’xshmaydigan o’ziga
xos so’zlash, fikrlash tarziga ega. Tanqidchilik hali bu asarning jahonshumul
dovrug’i sabablari, sir-sinoatini asar matni tahlili asosida ilmiy kashf eta olgani
yo’q. Lekin bir narsa aniq: Qodiriy boshlab bergan o’zbekning o’zligini, milliy
mentalitetini, g’ururini, sha’nini ulug’lash an’anasi komediyaning bosh qahramoni
Farmon bibi timsolida namoyon bo’lgan. Bu g’aroyib adabiy timsol o’zbek milliy
adabiyotiga ham, muallifga ham katta obro’, shon-shuhrat keltirdi.
Badiiy matn badiiy asar mazmunini ifodalagan, funksional jihatdan
tugallangan, tilning tasvir imkoniyatlari asosida shakllangan, o‘zida turli uslub
ko‘rinishlarini muallif ixtiyoriga ko‘ra erkin jamlay oladigan, kishilarga estetik
zavq berish xususiyatiga ega bo‘lgan g‘oyat murakkab butunlik hisoblanadi.
Badiiy matnda boshqa uslub matnlarida bo‘lganidek qat’iy mantiq, soddalik,
tushunarlilik, normativlik kabi qonuniyatlarga to‘la-to‘kis amal qilinavermaydi.
Unda badiiy tasvir vositalaridan unumli foydalaniladi. Ta’sirchanlik birinchi
planga ko‘tariladi. Ohangdor, jozibador so‘zlar ko‘p qo‘llaniladi. Tasvirlanayotgan
voqelikda uyg‘un bir musiqa, ichki bir garmoniya sezilib turadi. Insonni ruhan
to‘lqinlantirish, yig‘latish, kuldirish, xayolot olamiga yetaklash, o‘yga cho‘mdirish,
estetik tafakkurini shakllantirish, voqea-hodisalarga teran, boshqacha nazar bilan
boqishga o‘rgatish kabi ko‘plab imkoniyatlarni o‘zida mujassam qilgan. Badiiy
matn, ma’lumki, badiiy uslub talablari, qoliplari asosida shakllantiriladi, shuning
uchun unda poetik, romantik, tantanavor ifoda shakllaridan keng foydalaniladi.
So‘zlarning tanlanishi, gap tuzilishi, leksik – semantik, ritmik – intonatsion
birliklarning qo‘llanishi ham mazkur uslub talablaridan kelib chiqadi. Badiiy
matnning lisoniy xususiyatlaridan eng muhimi ham shundaki, unda emotsional
bo‘yoqdor so‘zlarga, sheva so‘zlariga, tarixiy va arxaik so‘zlarga, jargon va
argolarga, ko‘chma ma’noli so‘zlarga, ma’nodosh, shakldosh, o‘xshash talaffuzli
va zid ma’noli so‘zlarga, shuningdek ibora, maqol-matal va aforizm kabi
birliklarga keng o‘rin beriladi.
“Kelinlar qo’zg’oloni” komediyasining badiiy til jihati alohida e’tiborga
loyiq. Asar matnida komizmni kuchaytirishga xizmat qilgan til vositalari talaygina:
“Komil: Oyijon, bu kelinchak hali
minilmagan toydek narsa
, o’zingiz
egarlab, og’ziga no’xta solib olasiz.
Sotti: (o’zicha to’ng’illab). Minilmagan toy emish. Tavba!”
Kenja kelinning sport kiyimida hovlida mashq qilayotganini ko’rgan
Farmonbibi qo’rqib ketadi. Uning nazarida, kelin kiyimsizdek tuyuladi va
o’g’ilarini dodlab chaqiradi. Shunda bir o’g’li Komil yangi kelinni “minilmagan
toy”ga o’xshatadi. Nigoraning eri To’xtavoy xotiniga xonadondagi odatlarni
tushuntiradi:
“Nigora: Menga qarang, To’xtavoy aka. Men sizga tegayotganimda
oyingizning shunaqaligini bilib tekkanman. Bu kampir seni yeb qo’yadi, deyishdi,
myasorubkadan o’tqazvoradi, deyishdi, eshak qilib ustingga minib oladi, deyishdi.
Seni ignaning teshigidan o’tqazvoradi, deyishdi. Burningdan ip o’tqazib, tuyaga
o’xshatib yetaklab yuradi, deyishdi.
To’xta: Bilar ekansiz-ku!
Nigora: Bu gaplarning hammasiga bitta qilib javob berganman.
To’xta: Nima deb javob bergansiz?
Nigora: Parvo qilmanglar, bunaqa kampirlarning yigirmatasini choynak-
piyolaga o’xshatib tokchaga terib qo’yaman, deganman”.
Yangi kelin nutqidagi shijoatga eri To’xtavoy hayron qoladi va oyisining
ta’rifi, unvoni “general” ekanligini aytadi. Shunda Nigora ham undan qo’rqishini,
lekin ovsinlar birlashsa, kampirni yengishlarini aytadi.
Asar qahramonlari nutqida maqollar nisbatan ko’p qollanadi. Misol uchun:
“Muhayyo: Oyim tipratikonni teskarisiga qarab silab uxlatadiganlardan.
Bashorat:
Do'stlaringiz bilan baham: |
