|
Abstraktsiya-bul haqiyqatta o`z aldina o`mir su`rmeytug`in qubilistin` qanday-da bir ta`repi yamasa aspektin belgilew (ayiriw). Abstraktsiyalaw olardi, a`dette aldin ala o`tkerilgen analiz ha`m sintez tiykarinda elede teren`irek u`yreniw ushin orinlanadi. Bul operatsiyalardin` na`tiyjesi sipatinda jiyi tu`siniktin` qa`liplesiwi shig`adi.
Tek g`ana qa`siyetler emes, al ha`reketler de, sonnan ma`seleni sheshiw usillari, abstraktsiyalang`an boliwi mu`mkin.
Ja’ne de ko’plegen adamlar oylaw ha’m qiyaldi bir-biri menen aljastirdi. Sonin’ ushin qiyalg’a totalip o’tsek. Qiyal basqa psixikaliq protsesslerden bo`lek turatug`in ha`m sonin` menen birge qabillaw, oylaw ha`m este saqlap qaliw arasindag`i araliq jag`daydi iyeleytug`in, adam psixikasinin` ayriqsha formasi. Psixikaliq protsesstin` bul formasinin` spetsifikasi sonnan ibarat, qiyal barliq psixikaliq protsessler ha`m jag`daylar ishinde en` psixikaliq bolip, tek adam ushin xarakterli ha`m tan` qalarliq usil menen adam organizminin` isha`reketi menen baylanisli. Bul fenomennin` sirlilig`ina keletug`in bolsaq, usi ku`nge shekem qiyal mexanizmi, sonnan onin` anatom iyafiziologiyaliq tiykari haqqinda hesh na`rse ma`lim emes. Adam miyinin` qaysi jerinde qiyal sheklenedi.Bizlerge belgili qaysi nerv organikaliq struktura menen baylanisli. Bul a`hmiyetli sorawlarg`a biz konkret hesh na`rse ayta almaymiz. Qiyal ja`rdeminde adam do`retedi, o`z is-ha`reketin jobalastiradi ha`m oni basqaradi. Adamnin` derlik barliq materialliq ha`m ruwxiy ma`deniyati adamnin` qiyali ha`m do`retiwshiligi o`nimi esaplanadi. Qiyal adamg`a jag`dayda bag`darlaniw ha`m praktikaliq ha`reketlerdin` tikkeley bolmag`an aralasiwisiz ma`selelerdi sheshiw mu`mkinshiligin beretug`in ko`rgizbeli-obrazli oylawdin` tiykari esaplanadi. Ol turmistin` praktikaliqha`reket ya mu`mkin bolmag`anda yamasa qiyin bolg`anda, yaki uliwma maqsetke muwapiq bolmag`an jag`daylarda
ja`rdem beredi. Qiyaldin` qabillawdan ayirmashilig`i sonnan ibarat, onin` obrazlari barliq waqitta da haqiyqatliqqa tuwri kelmeydi, onda fantaziya, oylap tabiw elementleri bar. Eger qiyal sanag`a hesh biri yamasa haqiyqatliqqa tuwri kelmeytug`in kartinalardi salsa ol fantaziya dep ataladi. Eger, sonin` menen birge, qiyal keleshekke bag`darlansa-ol arziw yamasa a`rman dep ataladi. Jan`adan elesletiwshi qiyal etiw- bul adam ushin jan`a bolg`an ob`ektlerdi olardin` su`wretleniwine, sizilmasina, sxemasina qaray ko`z aldina keltiriw boladi. Tvorchestvoliq qiyal etiwdin` jan`adan qiyal etip elesletiwden ayirmashilig`i sonnan ibarat, yag`niy
tvorchestvoliq qiyal etiw tvorchestvoliq is protsessinde jan`a obrazlardi o`z betinshe do`retiw boladi. An`sag`an keleshektin` obrazlarin do`retiwdi a`rman etiw dep ataydi. Qiyal to`rt tiykarg`i tu`rde boliwi mu`mkin- jedel, passiv, o`nimli ha`m reproduktiv. Aktiv yamasa jedel qiyaldan paydalana otirip adam o`z qa`lewi menen, erktin` ku`shi menen o`zinde tiyisli obrazlardi payda etedi. Passiv oylaw obrazlari tosattan, adamnin` qa`lewi ha`m erkine qaramay payda boladi. O`nimli oylawdin` ayirmashilig`i, bunda haqiyqatliq adam ta`repinen tek g`ana mexanikaliq nusqalanip yamasa elesletilmesten sanali konstruktsiyalaydi. Biraq bunda obrazda ol do`retiwshilik qayta jan`alanadi. Reproduktiv qiyalda haqiyqatliqti qalay bolsa sol turisinda ko`z aldinakeltiriw ma`selesi turadi, bunda fantaziya elementleri bolsa da, bunday qiyal do`retiwshilikke emes, al ko`birek qabillaw yamasa este saqlawg`a uqsaydi. Oylawdin` a`hmiyeti. Oylaw miynet protsessinde payda boladi ha`m rawajlanadi. Qanday da bir buyimdi sog`iwdan burin adam neni sog`iwdi, qalayinsha sog`iwdi, usi sog`ilg`an buyim qalay bolip shig`atug`inin ko`z aldina keltiredi. Adam oylawinin` jumisi a`debiyat ha`m iskusstvo menen sheklenbeydi. Ko`pshilik da`rejede ol ilimiy, texnikaliq, do`retiwshiliktin` basqa tu`rlerinde ko`rinedi. Buljag`daylardin` barlig`inda fantaziya qiyaldin` tu`ri sipatinda duris rol` atqaradi. Bul- tu`s ko`riw, gallyutsinatsiya, a`rmanlar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
