Qaraqalpaqstan Respublikası

2. Tájiriybeler ótkeriw fizikalıq shamalardı ólshew

hám juwmaq shıǵarıw kompetenciyası.

3. Fizizkalıq bilimler hám ásbaplardan ámeliyatda

paydalana alıw kompetenciyası.

Sabaqtiıń tipi:

Jańa bilim beriw

Sabaqtıń túri:

Dástúriy

Sabaqta qollanılatuǵın metodlar

Izertlew metodı

Aqılıy hújim metodı

Óz betinshe jumıs

Sıyqırlı úshmúyeshlik

Sabaqtı rejelestiriw

№	Sabaqtıń bólimleri	Waqtı	Metod	Kompetenciya	Kórgizbeli qurallar
1	Shólkemlestiriw	2 minut	Soraw- juwap	K1	Doska, por
2	Ótilgen temanı tákirarlaw	8 minut	Aqılıy hújim, toparlarda islew	K3	Tarqatpa materiallar, gúldaste
3	Jańa temanı ótiw	15 minut	Klaster, kishi lekciya	K4	Plakatlar, slayd, proektor
4	Jańa temanı bekkemlew	15 minut	Soraw- juwap	K5	Tarqatpa materiallar
5	Juwmaqlaw,bahalaw	3 minut	test	K5	Kartochkalar
6	Úyge tapsırma beriw	2 minut	Metod	K6	Sabaqlıq

Sabaqqa kerekli qurallar.

1.Fizika 7 klass sabaqlıǵı

2.Tarqatpa materiallar,gúldáste

3.A 4 formattaǵı qaǵaz, marker, skotch

4.Kompyuter, proekcion apparat, ekran

5.taxta, por, qayshı

Sabaq qádesi:

• Dostıńdı sıyla,húrmet et
• Oyla,pikirle,izlen
• Qol koterip juwap ber
• Belsendilik kórset
• Waqıttı únemle
• Tınıshlıqtı saqla

Sabaq barısı

1.Shólkemlestiriw

Klassqa kirip oqıwshılar menen sálemlesip qatnastı

anıqlaw,soń olardıń sırtqı kórinisine, tazalıǵına

itibar beriw.Oqıwshılardıń kerekli hújjetlerin toltırıw.

Oqıwshılarǵa búgingi sabaǵımızdıń áhmiyetin maqseti

hám mazmunın qıqasha túsindirip ótemen. Ótilgen tema boyınsha oqıwshılardıń ózlestirgen bilimin tekseriw

maqsetinde oqıwshılardı kishi toparlarǵa bólemen

Oqıwshılardı janlandırıw, jarısqa tayarlaw maqsetinde oyın shólkemlestiremen. Oqıwshılardı pánge, temaǵa qızıqtırıw.

Úy tapsırmasın soraw

Topar atları

. Kúsh

. Massa

. Impuls

Ótilgen temalar boyınsha toparlarǵa sorawlar beremen

1.Denege tasir etip atirǵan kúshtiń usı kúsh tásir etken waqıtqa kobeymesine……. delinedi.

2.Impuls latın tilinde impulsus sozinen alıngan bolıp…….. degen manisti bildiredi

3.Deneniń massası menen onıń tezliginiń kóbeymesine …….. delinedi.

4.Reaktiv kúshtiń tásirinde qozǵalatuǵın kosmoslıq ushıw sistemaları ….dep ataladı.

5. p= m ańlatpası …… anıqlaw formulası delinedi.

6. Dene impulsınıń birligin jazıń.

7.I=Ft anlatpası …….. anıqlaw formulası.

8.Kúsh impulsınıń birligin jazıń.

9.Raketalardıń kosmosqa ushırıp rejelestirgende janılǵınıń jumsalınıwın

esapqa alıwda ……………nızamınan paydalanıladı.

Ótilgen temalar boyınsha toparlarǵa berilgen sorawlardıń juwapları

• Kúsh impulsı
• Soqqı
• Deneniń impulsı yamasa qozǵalıs muǵdarı
• Raketa
• Dene impulsi
• kgm/s
• Kúsh impulsı
• N s
• Impulstıń saqlanıw nızamınan

 

m

P

t

S

ı

A

F

M

m

P

t

S

ı

A

F

M

Mexanikalıq jumıs

Kúndelikli turmısımızda jumıs degende jumısshı, injener, alımnıń paydalı miynetin túsinemiz. Biraq alımnıń qanday muǵdarda jumıs islegenin ólshewge bolmaydı. Sonıń ushın fizikada tek ólshewge bolatuǵın shama mexanikalıq jumıs úyreniledi. Arba oǵan jegilgen attıń tartıw kúshiniń tásirinde belgili aralıqqa júredi,mexanikalıq jumıs atqarıladı.

Kúshtiń tásirinde deneniń tezligi kemeygen jaǵdaylarda (mısalı, súykelis kúshi) da jumıs orınlanadı. Eger bar kúshimiz benen shkaftı (yaki partanı) jılıstırıwǵa tırıssaq, biraq shkaf (yaki partanı) qozǵalısqa kelmese, heshqanday mexanikalıq jumıs orınlanbaydı.

Taza temanı túsindiriw

Dene óziniń inerciyası menen turaqlı tezlik penen qozǵalısta bolsa hám oǵan sırttan kúsh tásir etpeytuǵın bolsa, ol hesh qanday mexanikalıq jumıstı orınlamaydı.

Dene óziniń inerciyası menen turaqlı tezlik penen qozǵalısta bolsa hám oǵan sırttan kúsh tásir etpeytuǵın bolsa, ol hesh qanday mexanikalıq jumıstı orınlamaydı.

Mexanikalıq jumıs atqarılıwı ushın tómendegi 2 shárt orınlanıwı kerek.

1.Denege sırtqı kúsh tásir etiwi kerek. ( F)

2. Usı kúsh tásirinde dene orın awıstırıwı kerek.(S)

 

Denege qansha úlken kúsh tásir etse hám bul kúshtiń tásirinde dene qansha úlken aralıqtı basıp ótse, orınlanǵan jumıstıń mánisi de sonsha kóp boladı. Mexanikalıq jumıstıń shaması túsirilgen kúshke hám basıp ótilgen jolǵa tuwrı proporcional.

Denege qansha úlken kúsh tásir etse hám bul kúshtiń tásirinde dene qansha úlken aralıqtı basıp ótse, orınlanǵan jumıstıń mánisi de sonsha kóp boladı. Mexanikalıq jumıstıń shaması túsirilgen kúshke hám basıp ótilgen jolǵa tuwrı proporcional.

Xalıq aralıq birlikler sistemasında jumıstıń

birligi – Djoul (Dj). Bul birliktiń ataması

inglis fizigi Djeyms Djouldıń húrmetine

qoyılǵan.

1 Dj shamasındaǵı jumıs 1 N kúsh

tásirinde deneni 1 m aralıqqa orın

awıstırǵanda orınlanǵan jumısqa teń.

 

•  

 

Jumıs atqarılmaydı ( A=0), eger

1.Kúsh tásirinde dene orın

awıstırmaǵan jaǵdayda.

S=0 A=0

2. Dene orın awıstırǵanda,kúsh 0 ge teń,yamasa barlıq kúsh teńlestirilgende ( yaǵnıy teń tásir kúshi 0 ge teń bolǵanda). Qozǵalıs enerciya háreketinen bolsa, jumıs orınlanbaydı.

3. Kúshtiń baǵıtı menen orın

awıstırıw perpendikulyar

baǵıtta qozǵalǵanda.

F=0 A=0

Jumıs oń hám teris boladı

•  

 

 

•  

 

•  

Eger denege tásir etiwshi kúsh penen orın awıstırıw arasındaǵı múyesh berilmese, ol jaǵdayda denege tásir etiwshi kúshtiń proekciyası alınadı.

Berilgeni Formulası Sheshiliwi

















Fpr =4N A = Fpr·S A = Fpr·S = 4N • 0,2m=0,8Dj



S=20sm=0,2m



T.k/k A-?

Berilgeni Formulas Sheshiliwi



Fpr =3N A = Fpr·S A = Fpr·S = 3N • 0,2m=0,6Dj



S=20sm=0,2m



A-?

Bekkemlew

Másele

Jolda buzılıp qalǵan avtomobildi 3 adam tartıp,480m uzaqlıqtaǵı ustaxanaǵa alıp bardı.Eger olardıń biri avtomobilge 150N,ekinshisi 200N,úshinshisi bolsa 250N kúsh penen tásir etip barǵan bolsa,olardıń hár biri qanshadan jumıs orınlaǵan?Olardıń úshewi birge qansha jumıs orınlaǵan?

Berilgeni Formulası Sheshiliwi

Berilgeni Formulası Sheshiliwi

S=480m A1 = F1·S A1 = 150N • 480m=7200Dj=72kDj

F1 =150N A2 = F2·S A2 =200N•480m=96000Dj=96kDj

F2 =200N A3= F3·S A3 =250N •480m=120000Dj=120kDj

F3 =250N Aul= Ful·S Ful=150N+200N+250N=600N

Ful=F1+F2+F3 Aul =600N •480m=288000Dj=288kDj

Tabıw kerek

A1-? A2-? A3 -?

Aul -?

Test sorawları

1. Eger kúshtiń bagıtı deneniń qozǵalis bagıtı menen birdey bolsa,kúshtiń atqarǵan jumısı qanday boladı?

A. teris C. oń hám teris jumıs

B. Oń D. hesh qanday jumıs atqarmaydı

2. Mexanikalıq jumıstı anıqlaw formulasın kórsetiń

А. А=F/S B. А=F •S С. А= S/F D. А= mg

3. Eger kúshtiń baǵıtı deneniń qozǵalıs baǵıtına qarama-qarsı bolsa,kushtiń atqarǵan jumısı qanday boladı?

A.Teris C.hesh qanday jumıs orınlanbaydı

B. oń D.Oń hám teris

4. Mexanikalıq jumıstıń birligi ne?

А. Nyuton B. Paskal С. Djoul D. Vatt

 

Test juwapları

Soraw	1	2	3	4	5	6	7	8
Juwap	B	B	A	C	C	C	A	B

Úyge tapsırma

- 147- bet 39 temanı oqıp,usı tema boyınsha test

sorawların dúziw.

- 150- bet 26-shınıǵıwdı shıǵarıw.

Jeke jumıs

Fizikalıq shama	Belgileniwi	Ólshem birligi	Formulası	Inglis tilindegi ataması
Jumıs
Kúsh
Orın awıstırıw

“Oylap juwap beriń”

1	5 mDj	…	Dj
2	2000 Dj	…	kDj
3	1,5 Mdj	…	Dj
4	0,007 MDj	…	Dj
5	1200 mDj	…	Dj
6	550 Dj	…	kDj

DIQQATLARIŃIZ USHIN RAXMET!!!