Qaraqalpaq tili mámleketlik til. Qaraqalpaq jazıwı hám onıń tariyxı Joba

Tayanısh sózler: irkilis belgileriniń túrleri, útir, qos noqat, sızıqsha, noqatlı útir.
Útir. Útir awızeki sóylewde qısqa pauza (irkilis) menen aytıladı. Ol sintaksislik xızmeti jaǵınan bóliwshi irkilis belgisiniń toparına kiredi. Útir kópshilik jaǵdayda jay gáplerdegi birgelkili aǵzalardı bir-birinen bólip kórsetiwshi xızmetti atqaradı. Gáptiń ayrımlanǵan aǵzaları, kiris, qaratpa aǵzalar gáptiń tiykarǵı bóleginen útir arqalı bólinip jazıladı. Mısalı: Biz, jaslar, ullı iste de, kishi iste de xalıq penen másláhátlesip isleymiz. Mıltıǵımdı arqalap, Qaratereńge jetip bardım. -Subanqul, sen qalay qaraysań, bizler baxıtlı bolar ma ekenbiz. Bunnan artıq baxıttıń keregi joq, Tolǵanay. Diyqannıń baxtı-diyqanshılıqta,-deydi ol. Demek, paxta egemiz. İsti qızdırmasań, áábette, tógindi az tógesen, Paleke.

Qos noqat. Qos noqat gáp ishinde qoyılatuǵın irıcilis belgileriniń toparına kiredi. Qos noqat jay gáplerde de, qospa gáplerde de qollanıladı. Qos noqat uluwmalıq mánide kelgen ayqınlanıwshı aǵza ayrımlanǵan ayqınlawıshlar arqalı daralap túsindirip kelgende, ayqınlanıwshı aǵzadan keyin, birgelkili aǵzalı gáplerdiń quramı hám ayqınlanıwshı, hám uluwmalastırıwshı sózli bolıp kelgende, ayqınlanıwshı sózden aldın, tuwra gáptiń aldında keletuǵın avtor gápinen keyin qos noqat qoyıladı.

Sızıqsha. Sızıqsha-sintaksislik xızmeti boyınsha bóliwshi irkilis belgisi, ol jay hám qospa gáplerdiń quramında qollanıladı. Sızıqsha jay gáplerdiń quramında sóylewshiniń oy-pikirleriniń stillik jaqtan qısqa, ıqsham hám anıq uǵınılıwın támiyinleydi. Sızıqsha baslawısh ta, bayanlawısh ta ataw sepligindegi atawısh sózlerden bolıp kelgende, baslawısh háreket atı feyilinen, bayanlawısh atawısh sózlerden bolsa, birgelkili aǵzalı gáplerdegi uluwmalastırıwshı sózdiń aldına, dialoglarda hárbirgáptiń aldına sızıqsha qoyıladı.

Qawıs. Qawıs qollanılıwı boyınsha ayırıwshı irkilis belgisiniń mánisin bildiredi. Ol gáp quramındaǵı belgili bir sózdiń yamasa gáptiń mánisin túsindiriwge qatnaslı bolǵan sózlerdi ayrımlap kórsetiw ushın qollanıladı. Qawısqa alınǵan sóz yamasa gápler páseń dawıs, kiris intonaciyası menen aytıladı.

Qawıs jazıwda gáptiń quramındaǵı kiritpe gápler, eskertpe mánisindegi sóz hám sóz dizbekleri, dramalıq shıǵarmalarda avtordıń túsinik sózi, kóbinese qawısqa alınadı, citata yaki úzindiniń, mısalǵa alınǵan gáplerdiń avtorınıń kim ekenligin kórsetiw ushın onıń avtorınıń hám shıǵarmasınıń atı qawısqa alınadı.

Tırnaqsha. Tırnaqsha ekinshi atalıwı boyınsha «qos tırnaq» dep te ataladı, ol qollanılıw xızmeti jaǵınan ayırıwshı irkilis belgisiniń toparına kiredi. Tırnaqsha jazıwda basqa birewdiń miynetinen alınǵan citatalar tuwra gáp túrinde berilgende, eger birewdiń miynetinen ya shıǵarmasınan úzindi keltirilip, sol úzindi alınǵan shıǵarmanıń atı kórsetilse, ósek, mısqıllaw yamasa awıspalı mánide aytılǵan sózler, kitap, gazeta-jurnal, kórkem shıǵarma, óndıris, mákeme, zavod, fabrika, kóshe, buyımlardıń menshikli atları, orden, medal atları hám t.b. atamalar jazıwda tırnaqshaǵa alınıp jazıladı.

Kóp noqat. Kóp noqat kóbinese gáptiń sońında, geyde basında hám ishinde de qoyılatuǵın irkilis belgisi. Bul belgi, tiykarınan, mánige baylanıslı qoyıladı. Kóp noqat qanday da bir sebepler menen oy-pikirdiń irkiliske ushıraǵanın yamasa onıń tolıq tamamlanbaǵanın, dawamınıń bar ekenin bildiredi.
Tapsırma. Mısallardan gáptiń ishine qoyılatuǵın irkilis belgilerin anıqlań. Olardıń ózgesheligin tabıń.
I.A.Karimovtıń «Elim dep, jurtım dep janıp jasaymız» degen sózleri bárha yadımızda («E.Q.» gazetası) - Demek, sen húrmetli adam ekenseń aǵa, -dedi qız. Ózińizdi tanıstır, -dedi ernazar aǵa biy (T.Q.) ernazar qonaǵına kelip: -Qádirli mehman, men siziń erkińizdemen, -dedi. - Ernazar! -dedi Maman seniń menen arǵı atamız, qanımız bir urıwlaspız. - Aqılsızlıqtıń belgisi úyrete beredi, aqıllılıqtıń belgisi úyrene beredi,- dedi Máwlen sarı (T.Q.)