Qaraqalpaq tili mámleketlik til. Qaraqalpaq jazıwı hám onıń tariyxı Joba

Bayanlawısh. Gápte baslawısh bolatuǵın zatlardıń, waqıyalardıń hár qıylı belgilerin (is-háreketin, hal-jaǵdayın, sıpatın, kim, ne ekenligin, muǵdarın, ornın) bayanlaytuǵın onıń bolımlı, ya bolımsızlıǵın kórsetetuǵın, gápti tıyanaqlap, tamamlap turatuǵın gáp aǵzası bayanlawısh dep ataladı. Mısalı: Aspan ashıq. Bizler de jumıstamız.

Bayanlawısh baslawıshtıń hár bir gápte qanday da bir belgisin bayanlap oǵan ǵárezli bolıp turatuǵınlıqtan, ol baslawısh penen betlik jalǵawlarında kelse, birlik hám kóplik sanda baylanısıp keledi.

Házirgi qaraqalpaq ádebiy tilinde bayanlawıshlar 1) feyil bayanlawıshlar 2) atawısh bayanlawıshlar bolıp ekige bólinedi.

1) Feyil bayanlawıshlar óz ishinde úshke bólinedi. 1) Jay feyil bayanlawısh: oqıwshılar mektepten kiyatır. Qar da, samal da tınǵan. Bizler barıp kassadan bilet aldıq. 2) Qospa feyil bayanlawısh: Kún jańa-jańa qızdırıp kiyatır. Balalardıń tórtewi de oqıp júre berdi. 3) Keńeytilgen feyil bayanlawısh: Meniń maqsetim-oqıwdı tabıslı tamamlaw.

II. Atawısh bayanlawıshlar dúzilisine qaray jay hám qospa atawısh bayanlawısh bolıp ekige bólinedi.

1) Jay atawısh bayanlawısh. Jol uzaq. Ol orta boylıdan kelgen, semiz deneli adam. Meniń oqıytuǵın jerim usı.

2) Qospa atawısh bayanlawıshlar eki hám onnan da kóp atawısh sózlerdiń dizbeginen boladı: Bul dúnyanıń kórki adam balası. Tárbiya-balanıń keleshegi. Den sawlıq-tereń baylıq.
Tapsırma. Gáptiń bas aǵzaların ajıratıń. Baslawıshtıń qaysı sóz shaqabınan ańlatılǵanın aytıp beriń.
Issı jaz baslandı. (T.Q.) Sapargúldiń ákesi orasan aq kewil, miyirman adam eken. Jaqsınıń jaqsılıǵı hár jerde aldıńnan shıǵadı, jamannıń jamanlıǵı tar jerde alqımıńnan asadı. (T.Q.) Áliy kútá tımırıq adam edi. Jaqsı niyetli jolawshı shıǵar kúnnen dám etedi. (T.Q.) Kórimlik aytıwshı bala kelinshekke awıldıń belgili adamların tanıstırıwǵa qaradı. (T.Q.) Usı-biziń úy. Ózi júdá bir qatal adam boldı.
Tapsırma. Bayanlawıshtıń qaysı sóz shaqabınan ańlatılǵanın anıqlań. Atawısh hám feyil bayanlawıshlardıń ózgesheligin túsindiriń.
Hár kimniń óz bilgeni ishinde. (T.Q.) Jumagúldiń kózi iliner emes. Baǵdagúldiń minezi bir kúnde ózgerdi. Bunday ortalıqta aq kewil, pák niyetli adamnıń jasawı qıyın. Ana - bul álemdegi eń názik, eń qatal hám shıdamlı, barlıq waqıtta haqıyqatshıl hám kúshli insan. (T.Q.) Kitap adamǵa eń sadıq, eń dana eń dilwar dos. (T.Q.)