Qaraqalpaq Mámleketlik

Qaraqalpaq Mámleketlik
Universiteti
Kórkem ónerfakulteti
Ámeliy psixologiya
baǵdarı 1-kurs studenti
^{Tadjieva Sarbinazdıń}
Eksperimental
psixologiya
^{páninen óz betinshe}
referat jumısı

Pán múǵalimi: Begjanova A


Tema:
^{Xarakter aksentuaciyasın}
úyreniw
Joba:
^{1.Xarakter haqqında}
ulıwma túsinik
2. Xarakter
aksentuaciyası tipleri hám onı úyreniw
3. Insan xarakteri hám shahstıń rawajlanıwı
^{Xarakter haqqında}
ulıwma túsinik:
^{Xarakter-turaqlı bir adamǵa}
tán bolǵan, basqalardan
^{ajıralıp turatuǵın}
ózgeshelikler.
Egerde bizlerge bir adamnıń is-háreketi, adamlar menen
múnásebetleri, ózin uslap
^{turıwı haqqında aytıp berse}
hám biz sol adam kimligi
haqqında biliwimiz kerek
bolsa, biz álbette onı tez taba alamız. Sebebi, bul aytılǵan minezleme sol adamǵa tiyisli, turaqlı xarakter belgisi bolıp esaplanıladı.
XVII ásirde xarakterdiń
ádep-ikramlıq táreplerin
^{Labryuger óz miynetlerinde}
sáwlelendirdi. Al, XIX
ásirden baslap ilimpazlar
minez-qulıqtıń psixologiyalıq ózgerlsheliklerin izertley
basladı. Insan xarakterine
^{kóp nárseler tásir etedi. Onıń}
dunyaǵa kóz qarası,
jetiskenlikleri,arzıw
armanları, máqsetleri
sociallıqjaǵdayı, dógerek atırapındaǵılardıń tásiri de baylanıslı boladı.
Xarakterleri birdey adamdı ushıratıw qıyın, biraq minez- qulıqları tipik birdey bolıwı
múmkin. Bul haqqında
psixologlar turli idealarda óz pikirlerin aytıp,boljawlarmen túsiniklemeler berip ketken. Insan xarakteri onıń sezim- túyǵılerinen, háreketlerinen, emociyaları, pikirleri hám
kúndelikli ádetlerinen
bayqaladı. Jámiyette jaqsı
xarakterge iye insanǵana
jaqsı nátiyjelerge jete beredi.

Teofrast “Xarakter” sózin
birinshi ret óz miynetlerinde qollanıp, ol adamlardıń ádep- ikramlılıq sıpatlarına itibar
qarattı .
IX-X ásirlerdejasaǵan Abu Nasr Al-Farabiy (870-950) “Ádep-ikramlı,jaqsı minez qulıqlı” adam bolıw ushın ózinde 12 túrli ózgeshelikti birlestirgen bolıwı tiyis dep esapladı.
XX ásirge kelip minez-qulıq haqqındaǵı túsiniklerdiń
mazmunı ózgerdi, násillik
hám sociallıq baǵdarlardaǵı kózqaraslar atırapında
talqılawlar payda boldı.
Xarakter grekshe sóz bolıp “tamǵa, kórinis, belgi” degen
mánisti ańlatadı. Yanıy
insanıń ishki kórinisi
sáwlelenetuǵınprocess. Xarakter bul insannıń
ortalıqqa bolǵan
munásebetinde payda
bolatuǵın hámde onıń minez qulqında iskerliginde tásirin qaldıratuǵın ahimiyetli,
úyrenshikli formalarda
bekkemlengen, turaqlı
psixikalıq ózgesheliginiń
jıyındısına aytıladı. Insannıń xarakteri hár kimde hár túrli. Birewdejaqsı, birewde
jaman. Insan minez qulqın
ózgertiriwi múmkin, biraq óz
xarakteristikasın ózgerte almaydı. Bul ilimde
kórsetilgen bolıp esaplanıladı


Shaxs múnásebetin
sáwlelendiriwshi xarakter belgilerin 4 túrli qatnastı
anıqlaw arqalı bilse
boladı:

^{Xaraker aksentuaciyası}
tipleri hám úyreniw:
A. E. Lichko óspirimlerdiń
aksentuaciyallıq
^{Lat”aksentuc” ‘pát’ –}
xarakter tiplerin
tómendegishe táriypleydi:
1.Gipretimli tip-bundajańa hám har qıylı, joqarı kewil
xoshlılıq, fonı menen
^{ayrıqsha issheńlikke}
mutájligi menen
xarakterlenedi. Tárbiyadaǵı mútájlik iskerlik
jetispewshiligine, mútájlikke alıp keledi.
2.Cikpoidlı tip- bunda
kewilk keypiyattıń polyarlıq
almasıwı xarakterli boladı . Bul almasıw óspirimli
dáwirine tán bolıp, lekin balalıqta baqılanbaydı .
3. Lábillik tip- kewil
keypiyattaǵı ózgeriwsheńliktiń shegi hár qıylı kishigirim
belgilerden, kórinislerden-awır sóz,jaǵımsız kózqaras h.t.b
menen
xarakterlenedi.Cikloidtan
ayırmashılıǵı kewil keypiyatı kún dawamında, minut sayın ózgeriwi múmkin. Olarsırttan qaraǵanda ázzi, hálsiz bolıp kóriniwi mumkin.
4.Asteno-nevrotikalıq tip-
balalıq shaǵında olarjúda
sharshaw, ashıwshaqlıq,qıńırlıq
penen ayrılıp turadı.
^{5.Senszitivlik tip-bul}
sezgir,seziwsheńlik.
Olarbalalıǵında qorıqqanlıǵı hámjasqanshaqlıǵı menen
ajıralıp turadı.
6.Psixastenikalıq tip-
barqulla ırımshıl, aqırǵı
sheshimdi kesh qabıllawı
menen xarakterlnedi. Ańsat sheshim qabıl ete almaydı.

Shizoidlı tip- suwıqqanlı,
emociyanallıq hám
empatiyanıń jetispewshiligi menen xarakterlenedi.Áste aqırın óz waqıtımen ózinde agressivlik qatnastı payda etedi.Sonımen birge ondaǵı Inertli-impulslı tip-
háreketsizlik, juda awır qozǵalıwshańlıq, erksiz háreketsheńligi menen xaraktetlenedi.
Demonstrativli tip –
topalańshı xarakterli minez- qulıq,burmalawshı hám ishki isenimsizlik penen kórsetiledi háw sáwlelenedi.
^{Turaqsız tip- óziniń erk}
pricessleriniń hálsizligi
menen parıqlanadı . Olar basqa toparlarǵa ańsat
baǵinadı hám quralına
aylanadı.
Konform tip – joqarı
konformlı xaraktergge iye bolıp, minez qulqın etalon toparlarına iykemleskish
keledi. Jaman ortalıqta
jaman ádetlerdi hám
qásiyetlerin tez meńgerip aladı. Bul:

^{Insan xarakteri hám}
shaxstıń rawajlanıwı:
Insan xarakeriniń payda
bolıwında qandayda bir
waqiyalar jetekshilik etedi. Xarakter belgili nızamlıqlar arqalı amelge asadı. Al onıń múnasebeti bolsajámiyet
penen qarim qatnasında
sáwlelenedi.Xarakterdiń
tiykariijas óspirimli waqıtta tez pat penen rawajlanadı.
^{Sebebi bala usı waqitta har}
turli nárselerge qiziǵa
baslaydı hám tereń
situatsiyalargga iye boladi. Sonliqtan balanı
kishkeneliginen milliy ádepli
^{xarakterde tarbiyalawımiz}
zarur.Ol ushın balaǵa
kóplegen kitaplaroqıw, is háreketreńmen ulgili
kórsetiw, insniy páziyletlerdi uyretiw. Degenmen insannın
shańaraqtaǵı alǵan
tárbiyası, atırapındaǵılarınan qabıllaytuǵın tárbiya menen barabar. Xarakterińdi
ozgertetugin, qasiyetlerińdi
^{rawajlandıratuǵın qorshaǵan}
ortalıq. Insannıń minez qulqı
qayta ózin tarbiyalaw
jolımenen ózgeriwi múmkin. Onda unamsız qasiyetlerin
saplastıradı .


Paydalaılǵan ádebiyatlar:
1.Saparova.L h.t.b
^{“Ulıwmapsixologiya”}
2018


2.Tursinov.G
”Xarakteristika» 2017