Qadriyatlar falsafasi

10- Mavzu:  Ahloqiy, badiiy-estetik qadriyatlar, ularning tiklanishi va 
ahamiyati. 
Reja: 
1.
 
Ahloqiy qadriyatlar va ularni jamiyat hayotidagi o`rni. 

---

2.
 
SHarqona badiiy-ahloqiy qadriyatlarimiz – yuksak madaniyat sarchashmasi. 
Insonparvarlik, xalqparvarlik, vatanparvarlik – Oliyjanob fazilat. 
 
3.
 
Badiiy-estetik qadriyatlar, ularning jamiyat ma`naviy rivojlanishidagi 
ahamiyati.
 
SHarq falsafasi va Islom ta`limotida insonniig ta`lim-tarbiyasi, odob-axloqi 
xaqida juda ko`p qimmatli maslahatlar, fikr-mulohazalar mavjud. Muqaddas Qr`oni 
Karim va Hadisi SHarif insonning ma`naviy kamoloti uchun beqiyos manba ekanligi 
hammamizga ma`lum. SHarq mutafakkirlari, olimu ulamolari tomonidan asrlar 
davomida odob-axloqdga oid minglab kitoblar, xikmatlar yaratilgan. Afsuski, totalitar 
tuzum tomonidan olib borilgan siyosat tufayli ulardan xalqimiz maxrum qilib 
qo`yilgan edi. endilikda, istiqlol sharofati tufayli bu sohada ham jiddiy o`zgarishlar 
yuzaga kelmoqda. Ayni vaqtda xalqimizniig milliy qadriyatlarimizga qiziqishi tobora 
oshib bormoqda. SHuni hisobga olgan holda jumxuriyatimizda keyingi yillarda 
mazkur masala bo`yicha o`tmishda arab, fors va boshqa tillarda yozilgan adabiyotlar 
o`zbek tiliga tarjima qilinib, kitobxonlarimizga xavola etilmoqda. O`zbek olimlari, 
shoirlari tomonidan ham odob axloq masalalariga bag`ishlangan ko`pgina asarlar 
nashr qilinyapti. 
Mazkur adabiyotlarda inson tug`ilganidan tortib to bandalikni bajo 
keltirganigacha amal qilishi kerak bo`lgan qoidalar, maslaxatlar o`z aksini topgan. 
Masalan, birgina shariat qoidalarining o`zida musulmonlar amal qilishi zarur bo`lgan 
934 ta talab mavjud. SHular orasida insopparvarlik insonni hurmat qilish va 
ulug`lashga qaratilgan g`oyalar alohida e`tiborga sazovordir. 
SHarq falsafasi va islom ta`limotida rahm-shafqat, muruvvat, odamiylik kabi 
fazilatlar doimo ulug`lanib, madx etilib kelingan. Odamiylik—bu kishining boshqa 
odamlarga,  urug`-aymog`iga  mexr-shafqat  ko`rsatishi,  yaxshilik  qilishini, 
insonparvarlik munosabatlarida bo`lishini taqozo etadigan fazilatdir.  
YUsuf Xos Hojib odamiylikni quyidagicha madh etadi: 
Senga kim qilarkan odamgarchilik, 
Javob ber unga sen qilib yaxshilik. 
Vafoga vafodor kishilik haqqi, 
Vafo qil, odil bo`l, jam olmangulik. 
Alisher Navoiy odamiylikning asl maqsadini shunday ta`riflaydi: 
Odami ersang demagil odami, 
Onikim yuq xalq g`amidin g`ami. 
Kimki xalqqa qanday muomalada bo`lsa xalq ham unga shunday muomalada 
bo`ladi, «sen xalqqa qancha aralashsang xalq ham senga shuncha   yondashadi», 
degan naqllar bejiz tug`ilmagan. 
«Ey aziz, - deydi Muhammad Jabalrudiy, - xalg`ingga doimo yaxshilik qil, 
g`ilgan yaxshiliging ulardan senga qaytadi. Hech kimsaga qasddan yomonlik qilma
 
y, kimki yomonlik qilsa qilgan yomonligi, shubxasiz, o`ziga qaytadi». 
Barhrdar ibn Maxmud aytganidek, arjumandlik bayrog`ini ko`taruvchilar va 
sarbalandlik nog`orasini chaluvchilar qanday kishilarki, ular halqning tinchligini va 
osoyishtaligini o`ylaydilar va kecha-kunduz shu haqda fikr qiladilar, barcha kishilarni 
o`z ukalaridek ko`radilar, birovning dil shishasini g`azab toshi bilan sindirmaydilar, 
adovat va jafo tikanini bechoralik saxrosida yurgan yalanoyoqlar oyog`i ostiga 
tashlamaydilar. 

---

Xalq bilan hamnafas, hamdard bo`lish, unga yaxshi kunlarda ham, boshiga 
musibat tushgan qorong`i kunlarda ham sadoqatli bo`lib, astoydil xizmat qilish 
mumkin — musulmon farzandi uchun eng katta baxt xisoblanib, kelgan, «YAxshi 
hayot va o`zoq yashash uchun, xalqning duosi va shodligidan yaxshiroq posbon va 
qo`riqlovchi yuq» deydi, Barxurdor ibn Maxmud. 
Xalqparvarlik — barcha insonlarga mexr oqibatli bo`lish, ularni hurmat izzat 
qilish bilan chegaralanadigan munosabatlargina emas, albatta. Halqparvarlik — eng 
avvalo har bir inson tomonidan boshqalarga nafi tegadigan amaliy harakatdir. SHu 
nuqtai nazardan yondashadigan bo`lsak masalan, moddiy ne`matlar ishlab 
chiqaruvchi har bir mehnatkash uchun halqparvarlik — bu mehnat unumdorligini 
oshirib xalqimiz uchun zarur bo`lgan iste`mol maxsulotlarini sifatli va o`z vaqtida 
etkazib berish demakdir. 
YOzuvchilar, ziyolilar uchun xalqparvarlik o`z asarlarida xalqning mehnati, 
hayoti, orzu umidlarini badiiy obrazlarda aks ettirib, ularning ichki dunyosini 
boyitish, ma`naviy barkamolligi, dunyoqarashini shakllantirishga ko`maklashishdan 
iborat, deb bilmog`imiz lozim. 
Olimlarimiz uchun xalqparvarlik xalqimizning farovon hayot kechirishi uchun 
zarur bo`lgan narsalarni ishlab chiqarishni ilmiy asoslab berish, kishilarning ongi, 
ilmiy dunyoqarashini shakllantirish   demakdir. 
Davlat arboblari uchun halqparvarlik — bu eng avvalo har bir insonning huquq 
va erkinliklarini ximoya qilish, ularning extiyojini qondirish, bzrcha ijtimoiy 
kafolatlarini ado etish, ijtimoiy-siyosiy barqarorlik, osoyishtalik, milliy totuvlikni 
ta`minlash demakdir. Insonparvarlik, xalqparvarlik ayni vaqtda vatanparvarlik 
hamdir.