Qadimgi Rimda I = , V = 5, X = 10, L = 50, c = 100, d = 500, m = 1000 ko‘rinishidagi raqamlardan foydalanilgan. Bu raqamlar rim raqamlari deyiladi. Kichik rim raqami katta raqamdan o‘ngda yozilsa, ular qo‘shiladi

Buxoro viloyat Qorovulbozor

tuman 3-umumta`lim

maktabi boshlang’ich sinf

o’qituvchisi Xudoyberdiyeva

Xurshidaning 3-sinf

matematika fanidan

tayyorlagan taqdimoti

Mavzu:

Rim raqamlari

1 - 7 – misol va masalalar

Qadimgi Rimda I = 1, V = 5, X = 10, L = 50, C = 100, D = 500, M = 1000 ko‘rinishidagi raqamlardan foydalanilgan. Bu raqamlar rim raqamlari deyiladi. Kichik rim raqami katta raqamdan o‘ngda yozilsa, ular qo‘shiladi. Masalan: VI = 5+1 = 6, XII = 10+2 = 12, CXV = 100+10+5 = 115. Agar chapda yozilsa, ayiriladi: IV = 5–1 = 4, IX = 10–1 = 9, XC = 100–10 = 90. Bir xil raqamlar 3 martadan ko‘p ketma-ket yozilishi mumkin emas. Rim raqamlari yordamida yozilgan eng katta son: 3999 (MMMCMXCIX).

1-misol. Rim raqamlari qaysi ketma-ketlikda yozilishidan qat’i nazar bir xil qiymatga ega. Masalan: XXX yozuvida har bir X belgisi 10 ga teng. Shuning uchun rim raqamlari qaysi sistemaga misol bo‘la oladi, pozitsionmi yoki nopozitsionmi?

2–misol. Quyidagi sonlarni rim raqamlaridan foydalanib yozing:

23, 37, 148, 285, 692, 893, 968.



XXIII,XXXVII, CXXXXVIII,CCLXXXV,

DCLXXXXII, DCCCLXXXXIII, DCCCCLXVIII

Mustaqil ish: 3-misol.

390 : 3 + 409 = 539

195 · 5 – 632 + 8 = 343

160 · 4 – 392 = 248

798 : 7 + 476 : 2 = 1060

705 : 5 + 423 = 564

420 : 6 + 558 : 9=132

4-masala.

Toshkentdagi «Humo arena» muz saroyi qurilishiga 2480 nafar turli soha mutaxassislari jalb etildi. Shulardan 6 nafari arxitektor, 20 nafari muhandis, 50 nafari montaj ustasi, qolganlari ishchilar. Bu arenaning qurilishida necha nafar ishchi qatnashgan?

Yechish: 2480 – ( 6 + 20+ 50) = 2404 Javob: 2404 nafar ishchi qatnashgan.

Arxitektor

Muhandis

O‘tilgan mavzuni mustahkamlash

5 – misol.

I, V, X raqamlari yordamida sonlar yozing. Ularni o‘sib

borish tartibida joylashtiring.

I II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. X. XI. XII. XIII. XIV. XV. XVI. XVII. XVIII. XIX. XX.

Uy vazifa:

6 – 7 – misol va masala.