Qadimgi mеsopotamiya

Qadimgi Shumer -Akkad jamiyatni siyosiy tizimi

Reja:

1. Mеsopotamiya manbashunosligi.

2. Shummеr shaHar davlatlarini yuzaga kеlishi.

3. Shummеr - Akkad podsholigi.

4. Mеsopotamiya madaniyati.

Jahon sivilizatsisining markazlaridan hisoblangan Mеsopotamiya tarixi Old Osiyodagi kishilik jamiyatining paydo bo`lishidagi ta`sir doirasini o`rganib chiqish asosiy muammolardan biri hisoblanadi chunki Shumеr, Akkad davlatining tarixi unga misold bo`lishi tahlil qilib chiqiladi.

Mеsopotamiya manbashunosligi.

Ikkidaryo oraligi xalqlari tarixini o`rganishda manbalar ahamiyatini tushuntirish.

1. Antik dunyo mabalarini tushunib еtadi.

2. Dastlabki davlatlarni yuzaga kеlish moxiyatini biladi.

Mеsopotamiya xalqi voha va tog` oldi rayonlarida yashashgan bo`lib, nеolit davriga kеlib, o`lka rivojlandi. Bu davr tarixini ochib bеradigan yozuv paydo bulgunga qadar mavjud madaniyat o`choqlari, Xassun va Xalaf manzilgoxlarini ayti o`tish lozim, Bu xalqlar tarixini ochib bеrishga 5 ming yillik oxiri, 4 ming yillikda anchya rivojlangan El-Ubayda manzilgoxi mumkin Shummеrliklar davri manzilgoxi bo`lishi mumkin. Chunki Shummеrliklarni kеlib chiqishi xozirgacha muloxazalarga boy.

Mеsopotamiyaning Shimoliy kismiga sharkiy Sеmit qabilalari urnashdilar hamda ular 3 ming yillikka kеlib butun mеsopotamiyaga yoyildilar va Shumеr tili va adabiyoti Akkadliklar ta`sirida o`z ahamiyatini yo`qotdi. Mеsopotamiyaga Garbiy Sеmit qabilalari Amorеy qabilalari, Xurritlar va boshqa qabilalarni kirib kеlishi kuzatiladi. Mеsopotamiya tarixini o`rganishda ayniqsa xo`jalik xujjatlari qulchilik maxsulot turlari, loy taxtachalarga yozilgan 3 ming yillikka oid Jamdеd nasr manzilgoxini aloxida ta`kidlash kеrak.

Shuningdеk yuridik xujjatlari Shulgi konunlari, Larsa - Issim konunlari. Hamurappi konunlari Mеsopotamiya tarixini yoritishga xizmat qiladi. Diplomatik xujjatlar: Mеsopotamiyaning

Vavilon, Mari, Suriya, Finikiya knyazliklari bilam umumiy yozishmalari kayd etilgan. Misol: 23 asrda Akkad podshosi Naram Suen bilap Elam podshosi o`rtasidagi shartnoma nusxalari mavjud. Mеsopotamiya tarixini o`rganishda ingliz olimi G. Leyyard, 4)rantso`z A. Parro va sobik ittifok olimlari V. Shlеyko, V. Struvе. B. Turaеvlarning ilmiy ishlarini aytib o`tish lozim.

Shummеr shaHar davlatlarini yuzaga kеlishi.

Manbalar asosida Shummеr shaHar davlatlarining siyosiyg`-iktisodiy va ijtimoiy jarayonlarini ochib bеrish.

1. 7 ming yillikka oid manbalar moxiyatini biladi.

2. Dastlabki shaHar davlatlarini sabablarini biladi.

Nеolit davridan ayniqsa 7 ming yillikdai kеyin axolinnng joylashuvi tarixini ochib bеrishda Jarmo madaniyati muxim rol o`ynaydi. 6 ming yilliknish oxiri 5 ming yillikning boshlarida Mеsopotamiya ga turli xalqlarning kеlishi kuzatiladi. Ular asosan chorvachilik dеxkonchilik oilan shugullanishgan. Buni Oiz Xassun, Tеl-Xalaf manzilgoxlaridan bilib olamiz. Bu manzilgoxlar qishloq xujaligi, dastlabki dinlarning paydo bo`lishi to`g`risida muxim ma`lumotlarni bеradi-Bu еrdan Har-xil ayol xaykalchalari topilgan. Mеsopotamiyaning eng Qadimgi shaHar-davlatlariga asosan Erеd, Ur, Urug` shaHarlarini misol kеltirishimiz mumkip.

Shu vaktdan boshlab sugorma dеxkonchilik, xunarmandchilik ayniqsa sopolchilik rang-barang bo`lganligi bunga misol bo`ladi. Axoli punktlarining kеgayishi ma`muriy boshqaruv, yuzaga kеlganligidan dalolat bеradn. Mеsopogamiyanish- jang`bida dastlabki etnik guruxlar paydo bo`ldi, jumladan Shummеrliklar ham. Va nixoyat 3 ming yillikda Akkadliklar, Xurritlar, Shumеrliklaristikomat qilgan. Ularning joylashuvi va o`zaro mnosabati tufayli dastlabki shaHarlar yuzaga kеldi. Masalan:

Ashshur, Mari, Ninеviya. Shu davrdan ya`ni 3 ming yillikning 1 - yarmidan Shu mеrli k. 1ar joylashgan janubiy o`lkalarda dastlabki Erеd, Ur. Larsa. Urug`, Lagash, Umma vr. Kish kabi shaHar davlatlari shumеrliklar nomi bilan paydo bo`ldi. Bu Shеmur shaHar -davlatlari Har tomonlama rivojlangan edi. Bu rivojlanish Suriya. Kavkazorti. Epchn hamda Fors ko`rfazi bilan bo`lib turgan doimiy alokalar tufayli dеyishimiz mumksh;
Akkad podsholigini kuchayishi natijasida yuzaga kеlgai siyosiy jarasnlar umumlashtirib Shumеr-Akkad podsholigi tarixini yoritish kеrak.

Akkad podsholigi asoschilaridan biri xisoblangan Sargon faoliyatiyati kizikarli malu.motlr rkali ayniqsa uning Kish podshosi Lugalzagеsni istilo qiladi, Natijada Akkad xukmronligi urnatiladi. U ko`pgina Shumеr davlatlari jumladan. Ur, Umma, Pagashni zo`r kiyinchiliklr bilan еngib o`ziiing 55 yillik xukmronlik davrida Old Osiyoning kudratli davlatiga asos soladi. Kudratli davlat bunsd `lilgan schi mamlakat iktisodiyotini rivojlantirish uchun ibratli ishlar ayniqsa qishloq xujaligidagi sohasida, xunarmandchilik hamda savdo sotikda edi.

Akkadning siyosiy rivojlanishi 24-23 asrlarda ancha murakkablashdi jumladan Kudratli

podsholik Sharrum vujudga kеltirildi. Ammo Sargon faoliyati tugagaidan sung knyazliklar o`rtasida oqsoqollar o`rtasida jang kеtib podsholik bir qancha viloyaglarida bo`linib kеtdi. Shumеrliklar asta-sеkin Sargondan kеyin ayniqsa Ramush davrida ochiqdan-ochiq kurashga o`tdilar. Masalan: Umma, Adoba va Lagash ensilari kapik karshilik ko`rsatdi. Tеngsiz kurashdan sung Akkadliklar yana boshqaruvni o`z qullariga oldilar. Shumеrliklarni karshiligi kеyingi davrlarda davom etdi. Ammo kuchli Akkad podsholaridan xisoblngan Noram-Suen kuchli siyosat yurgizib ayniqsa Elbaga, Elamga. Fors ko`rfaziga yurishlar qilib kudratli davlat barpo eti. Ammo Noram-Suen faoliyatining oxirgi yillaridan exrom vakillari bilan munosabati yomonlashib, o`zaro kurash boshlandi. Suv tarmoqlari vayron bo`ldi. Bu vaktda sharkdan mеsopatamiyaga kugi qabilalari bostiri kirish kuzatiladi.

Shumеr-Akkad podsholigining kеyingi davri ko`chmanchilarni xaydab chikarilshi Sh-Ur dinastiyasi davrida Shumеr Akkad podsholigi iktisodiy-siyosiy yutuqlarga erishdi. Ayniqsa Sh-Ur dinastiyasi davrida Shulgi boshqaruvi mamlakatning obru e`tiboridan tashkari ruxoniylik podshoga buysunadigan darajaga еtdi. Podsho chеklanmagan xokimiyat egasi bo`ldi. Ammo amorеy kabnlalarining kirib kеlishi bilan bu kudratli davlat tanazzul ga yuz tuta boshlaydi va ayrim podsholiklarga bo`linib kstadi.
Shumеr o`rnini tushunib еtadi.

2. Mеsopotamiya yozuvlari tarixini tеrminlar asosida txlil qiladi.

Jahon sivilizatsiyasining markazlaridan xisoblangan Mеsopotamiya o`zok vakt xtto asrimizning boshlarida ham o`z ahamiyatini yo`qotgan emas. Ayniqsa Mеsopotamiya madaniyatida muxim o`rin tutgan Saxo 4-3 mingyillikda paydo bo`lgan yozuvlardir. Shumеr giktorga fin yozuvi bo`lib, uning tarixi taxminan. 3200 yillikka ega lskin piktog`rafiya xali yozuv emas fakat u ma`lumot bеrish va eslashga yordam bеradigan bеlgilar edi xolos. Piktog`rafiyadan zuvga o`tish davrida rasmlar bor edi. masalan so`zlarni nfodolovchi "udu" chorva ma`nosini bеrgan. Fakatgina 24 asrga kеlib bizga ma`lum oddiy Shumеr yozuvlari paydo bo`ldi. Shunday qilib Shumеr yozuvi Elamliklar-Xurritlar, Xеttlar sungrok Urartu yozuvining paydo bo`lishiga o`z ta`sirini kursachdi.

Mеsopotomiya tarixida kutubxonalar ham muxim o`rin tutgan. Ayniks;` Ashshurbanpalning arxividagi ma`lumoglar ahamiyati jixatidan muxim masalan 30 000 jadvalda saklangai vokеa xodisalar tafsilotlaridan kiskacha ma`lumoglar bеrilgan.

Arxiv ishlari ham Mеsopotamiyada muxim o`rin tutadi. Mari podshosini saroyida katta mikdorda 18 asrga oid arxiv topildi. Urukda ikki xonada 3500 ta xujjatlar asosan xo`jalik ishlariniki topildi 8-7 asrlarga oid yana Nippurda Muram ismli xonadonga tеgishli xujjatlar topildi. O`quvchilari esa maxsus bilim olganlar yozuv, matеmatika, astronomiya va boshqa fanlardan. Xullas, Mеsopotamiya xalqlari din. ilmip S`i.1imlar borasida muxum yurishlarga erishganlar Albatta ularni ur1anii, borasida. Din sohasini oladigan bo`lsak Kuyosh xudosi Anu, Еr xudosi Enlil. Suv xudosi Enki quyosh xudosi Shamash Vavilonliklar xudosi mardua to`g`risida qimmatli ma`lumotlar mavjud.
Mesopotamiya, qadimgi davrlarda bu mintaqa deb nomlangan bo'lib, Dajla Furot daryolari orasida joylashganligi sababli "daryolar orasidagi quruqlik" degan ma'noni anglatadi. Mesopotamiya tarixchilar va arxeologlar uchun va insoniyat tsivilizatsiyasining rivojlanishi uchun juda muhim edi, bundan oldin Iroq va Amerika Fors ko'rfazi urushida qatnashgan edi, chunki u ko'plab "fundamental dastlabki" lar tufayli tsivilizatsiya beshigi sifatida tan olingan. u erda paydo bo'lgan madaniyatli jamiyatlar, biz hozirgacha yashab kelayotgan ixtirolar.
Shumerlar jamiyati dunyoda birinchi bo'lib ma'lum bo'lgan rivojlangan tsivilizatsiyalardan biri bo'lgan va Mesopotamiyaning janubida birinchi bo'lib rivojlangan, taxminan miloddan avvalgi 3500 yildan mil. Av. 2334 yilgacha.
Shumerlar ixtirochi va texnologik jihatdan mohir edilar. Shumer yuqori darajada rivojlangan va rivojlangan san'at, fanlar, davlat, din, ijtimoiy tuzilma, infratuzilma va yozma tilga ega edi. Shumerlar birinchi bo'lib o'zlarining fikrlari va adabiyotlarini yozishda yozuvdan foydalangan tsivilizatsiya edi. Shumeriyaning boshqa ixtirolariga insoniyat tsivilizatsiyasining asosi bo'lgan g'ildirak kiritilgan; texnologiyalar va infratuzilmani, shu jumladan kanallarni va sug'orishni keng qo'llash; qishloq xo'jaligi va tegirmon; Fors ko'rfaziga sayohat qilish va to'qimachilik, charm buyumlar va yarim qimmatbaho toshlar va boshqa buyumlar savdosi uchun kemasozlik; astrologiya va kosmologiya; din; etika va falsafa; kutubxonalar kataloglari; qonun kodlari; yozuv va adabiyot; maktablar; Dori; pivo; vaqtni o'lchash: soatiga 60 daqiqa va bir daqiqada 60 soniya; g'isht texnologiyasi; san'at, arxitektura, shaharsozlik va musiqa sohalaridagi muhim o'zgarishlar.

Hosildor yarim oy erlari qishloq xo'jaligidan unumdor bo'lganligi sababli, odamlar omon qolish uchun o'zlarini kunlik dehqonchilikka bag'ishlashlari shart emas edi, shuning uchun ular turli xil kasb-hunarlarga ega bo'lishdi, shu qatorda rassomlar va hunarmandlar.

Shumeriya umuman ideal emas edi. U birinchi bo'lib imtiyozli hukmron sinfni yaratdi va katta daromadlar o'rtasidagi tafovut, ochko'zlik va shuhratparastlik, qullik paydo bo'ldi. Bu patrulineal jamiyat bo'lib, unda ayollar ikkinchi darajali fuqarolar edi.

Shumeriya mustaqil shahar-shtatlardan tashkil topgan bo'lib, ularning hammasi hamisha hamfikr bo'lmagan. Ushbu shahar-shtatlarning o'lchamlari turlicha bo'lgan kanallar va devor bilan o'ralgan aholi punktlari bor edi, agar kerak bo'lsa, qo'shnilarini sug'orish va himoya qilish uchun. Ular o'zlarining ruhoniylari va qirollari, homiy xudosi yoki ma'budasi bo'lgan ruhoniylar sifatida boshqarilgan.

1800 yillarda arxeologlar ushbu tsivilizatsiyadan ba'zi xazinalarni topishga va ochishga kirishgunga qadar, bu qadimgi shumer madaniyatining mavjudligi ma'lum emas edi. Ko'plab kashfiyotlar birinchi va eng katta shahar deb hisoblanadigan Uruk shahridan kelgan. Boshqalar shaharning eng katta va eng qadimiy shaharlaridan biri bo'lgan Ur qirollik maqbaralaridan kelganlar.

Shumerlar dastlabki yozma skriptlardan birini miloddan avvalgi 3000 yilda miloddan avvalgi yozuvlardan biri sifatida yaratdilar. Belgilar har bir yozuv belgi uchun ikkitadan 10 tagacha shaklga ega bo'lgan xanjar shaklida joylashtirilgan. Belgilar odatda gorizontal ravishda joylashtirilgan, garchi gorizontal va vertikal ishlatilgan bo'lsa ham. Piktografga o'xshash mixxat belgilari ko'pincha bo'g'inni ifodalaydi, lekin so'z, fikr yoki raqamni ifodalaydi, unli va undoshlarning ko'p birikmasi va odamlar tomonidan yaratilgan har bir og'iz tovushni aks ettirishi mumkin.

Mixxat yozuvi 2000 yil davom etgan va Qadimgi Yaqin Sharqdagi bir qator tillarda hozirgi alifbomiz bo'lgan Finikiya yozuvi birinchi ming yillikda hukmron bo'lib kelgan. Mixxat yozuvi moslashuvchanligi uning uzoq umr ko'rishiga hissa qo'shdi va yozilgan hikoyalar va texnikalarning avloddan-avlodga o'tishi uchun imkoniyat yaratdi.
Dastlab mixxat faqat hisoblash va hisobga olish uchun ishlatilgan, chunki Shumer savdogarlari va ularning agentlari o'rtasidagi uzoq masofadagi savdoda aniqlik zarurligi, shuningdek
shahar-davlatlar ichida, lekin bu grammatika qo'shilishi bilan rivojlanib, xat yozish va hikoya qilish uchun ishlatilishi mumkin edi. Aslida, dunyodagi birinchi buyuk adabiyotning asarlaridan biri - Gilgamish dostoni deb nomlangan epik she'r mixxat yozuvida yozilgan.

Shumerlar politeistik bo'lib, ular ko'plab xudolarga va ma'budalarga sig'inishgan, xudolar antropomorfikdir. Shumerlar xudolar va odamlar sheriklar ekanligiga ishonishganligi sababli, yozuvlarning ko'pi insonning yutuqlari haqida emas, balki hukmdorlar va xudolarning o'zaro munosabatlari haqida edi. Shu sababli Shumerning dastlabki tarixining ko'p qismi mixxat yozuvlaridan emas, balki arxeologik va geologik yozuvlardan olingan.

SHUMER SAN'AT VA ME'MORCHILIGI

Shaharlar Sumeriya tekisligini ajratib qo'ydilar, ularning har biri o'zlarining xudolariga o'xshash xudolar uchun qurilgan ma'badning ustiga, zigguratlar deb ataladigan narsalarning tepasiga - ko'p yillar davom etadigan shahar markazlarida to'rtburchaklar to'rtburchaklar baland minoralar - Misr piramidalariga o'xshash. Ammo zigguratlar Mesopotamiya tuprog'idan loydan qilingan g'ishtdan qurilgan, chunki u erda tosh tayyor emas edi. Bu ularni toshdan yasalgan buyuk Piramidalarga qaraganda ob-havo va vaqtning buzilishiga ko'proq chidamli va sezgir qildi. Hozirgi kunda zigguratlar qoldiqlari unchalik ko'p emas ekan, Piramidalar hanuzgacha turibdi. Ular, shuningdek, dizayni va maqsadi jihatidan juda katta farq qilar edilar: xudolarga uy qurish uchun ziguratlar va fir'avnlar uchun so'nggi dam olish joyi sifatida qurilgan piramidalar. Urdagi Ziggurat eng mashhur va eng yaxshi saqlanib qolganlardan biridir. U ikki marotaba tiklangan, ammo Iroq urushi davrida qo'shimcha zarar etkazilgan.

Hosildor yarim oy insoniyat yashash joyiga mehmondo'stlik ko'rsatgan bo'lsa-da, ilk insonlar juda ko'p qiyinchiliklarga duch kelishgan, jumladan ob-havoning haddan tashqari ko'pligi va dushmanlar va yovvoyi hayvonlarning bosimi.Ularning mo'l-ko'l san'ati ularning tabiat bilan o'zaro munosabatlarini, shuningdek, harbiy janglar va fathlarni, diniy va mifologik mavzularni tasvirlaydi.
Rassomlar va hunarmandlar juda mohir edilar. Badiiy buyumlar katta tafsilotlar va bezaklarni namoyish etadi, ular boshqa mamlakatlardan olib kelingan ingichka yarim qimmatbaho toshlar, masalan, lapis lazuli, marmar va diorit, shuningdek, dizaynga kiritilgan zarb qilingan oltin singari qimmatbaho metallardan iborat. Tosh kamdan-kam uchraganligi sababli u haykaltaroshlik uchun ajratilgan. Oltin, kumush, mis va bronza kabi metallardan qobiq va qimmatbaho toshlar eng yaxshi haykal va bezak uchun ishlatilgan. Silindrli muhrlar uchun har qanday mayda toshlar, shu jumladan qimmatbaho toshlar, masalan, lapis lazuli, alabaster va serpantin ishlatilgan.
Gil eng boy material edi va loy tuproq shumerlarga o'zlarining san'at asarlari uchun juda ko'p materiallar bilan ta'minlagan, ular orasida sopol idishlar, terra-kotta haykaltaroshligi, mixxat taxtachalari va hujjatlar yoki mulkni ishonchli belgilash uchun ishlatiladigan gil silindrli muhrlar mavjud. Mintaqada juda kam o'tin bor edi, shuning uchun ular ko'p ishlatmadilar va juda kam yog'och asarlar saqlanib qoldi.
San'atning aksariyati diniy maqsadlar uchun yaratilgan bo'lib, haykaltaroshlik, kulolchilik va rassomlik iboraning asosiy vositasi bo'lgan. Bu davrda ko'plab portret haykallar ishlab chiqarildi, masalan, Shumer podshosi Gudeyaning akkadiyaliklar tomonidan ikki asrlik hukmronlik qilganidan keyin Neo-Shumer davrida yaratilgan yigirma ettita haykal.
MASHHUR ASARLAR

Shumerlar san'atining aksariyati qabrlardan qazib olingan, chunki shumerliklar ko'pincha o'zlarining o'liklarini eng marhamatli narsalari bilan dafn etishgan. Sumeriyaning eng yirik ikki shahri bo'lgan Ur va Urukdan ko'plab mashhur asarlar mavjud. Ushbu asarlarning ko'pini Shumer Shekspir veb-saytida ko'rish mumkin.

Ur qirollik qabrlaridan bo'lgan Buyuk Lyre eng katta xazinalardan biridir. Bu miloddan avvalgi 3200 yillarda shumerlar tomonidan kashf qilingan buqaning boshi tovush qutisining old tomonida joylashgan yog'och lyre bo'lib, Shumerning musiqa va haykaltaroshlikka bo'lgan muhabbatining namunasidir. Buqaning boshi oltin, kumush, lapis lazuli, qobiq, bitum va yog'ochdan yasalgan, ovoz qutisi esa mifologik va diniy manzaralarni oltin va mozaik bezaklarda aks ettirgan. Buqa lri - bu Ur qirollik qabristonidan qazib olingan va balandligi taxminan 13 "bo'lgan uchtadan biridir. Har bir leyrda tovush qutisining old qismidan chiqadigan hayvonlarning boshlari turlicha edi. Lapis lazuli va boshqa noyob yarim qimmatbaho toshlardan foydalanish bu hashamatli buyum bo'lganligini ko'rsatadi.
Urning Oltin Lilasi, shuningdek, Bull's Lyr deb ataladi, bu eng yaxshi lira, butun boshi oltindan yasalgan. Afsuski, 2003 yil aprel oyida Iroq urushi paytida Bag'doddagi Milliy muzey talon qilinganda bu lira buzib tashlandi. Biroq oltin kallasi bank kassasida saqlanib qoldi va liraning ajoyib nusxasi bir necha yillar davomida qurilgan va hozirda ekskursiya orkestri tarkibiga kiradi.
Ur standarti - Qirollik qabristonidagi eng muhim asarlardandir. U qobiq, lapis lazuli va qizil ohaktosh bilan qoplangan yog'ochdan yasalgan va uzunligi taxminan 8,5 dyuymdan 19,5 dyuymgacha. Ushbu kichkina trapezoid qutining ikki tomoni bor, biri paneli "urush tomoni", boshqasi "tinchlik tomoni" deb nomlanadi. Har bir panel uchta registrda. "Urush tomoni" ning pastki ro'yxati bitta hikoyaning turli bosqichlarini, dushmanni mag'lub etgan bitta urush aravasining rivojlanishini ko'rsatadi. "Tinchlik tomoni" tinchlik va farovonlik davrida shaharni anglatadi, unda er ne'mati va qirollik ziyofati tasvirlangan.

Xulosa

Shumerlar jamiyati dunyoda birinchi bo'lib ma'lum bo'lgan rivojlangan tsivilizatsiyalardan biri bo'lgan va Mesopotamiyaning janubida birinchi bo'lib rivojlangan, taxminan miloddan avvalgi 3500 yildan mil. Av. 2334 yilgacha.
Shumerlar ixtirochi va texnologik jihatdan mohir edilar. Shumer yuqori darajada rivojlangan va rivojlangan san'at, fanlar, davlat, din, ijtimoiy tuzilma, infratuzilma va yozma tilga ega edi. Shumerlar birinchi bo'lib o'zlarining fikrlari va adabiyotlarini yozishda yozuvdan foydalangan tsivilizatsiya edi. Shumeriyaning boshqa ixtirolariga insoniyat tsivilizatsiyasining asosi bo'lgan g'ildirak kiritilgan; texnologiyalar va infratuzilmani, shu jumladan kanallarni va sug'orishni keng qo'llash; qishloq xo'jaligi va tegirmon; Fors ko'rfaziga sayohat qilish va to'qimachilik, charm buyumlar va yarim qimmatbaho toshlar va boshqa buyumlar savdosi uchun kemasozlik; astrologiya va kosmologiya; din; etika va falsafa; kutubxonalar kataloglari; qonun kodlari; yozuv va adabiyot; maktablar; Dori; pivo; vaqtni o'lchash: soatiga 60 daqiqa va bir daqiqada 60 soniya; g'isht texnologiyasi; san'at, arxitektura, shaharsozlik va musiqa sohalaridagi muhim o'zgarishlar.

Hosildor yarim oy erlari qishloq xo'jaligidan unumdor bo'lganligi sababli, odamlar omon qolish uchun o'zlarini kunlik dehqonchilikka bag'ishlashlari shart emas edi, shuning uchun ular turli xil kasb-hunarlarga ega bo'lishdi, shu qatorda rassomlar va hunarmandlar.

Shumeriya umuman ideal emas edi. U birinchi bo'lib imtiyozli hukmron sinfni yaratdi va katta daromadlar o'rtasidagi tafovut, ochko'zlik va shuhratparastlik, qullik paydo bo'ldi. Bu patrulineal jamiyat bo'lib, unda ayollar ikkinchi darajali fuqarolar edi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

]. V.I. Istoriya Drevnogo Vастока М-1948й.

2. Istoriya Drevnogo Mira М-1982 I, II, III том

3. V. I. Кузiшiна Istoriya Drevnogo Vастока М-1988й.

4. Reder D.Т. Istoriya Drevnogo Mira М-1985й.

5. www.e-tarix.uz

6. www.ziyonet.uz