Qadimgi Hindistonda ijtimoiy-iqtisodiy hayot. Moddiy yodgorliklar, manbalar va ilmiy adabiyotlar. Hindistonda Xarappa va Moxendjo-Daro madaniyati

Ajа́nta (dev. अजिंठा लेणी) — asosan buddizmga mansub bo‘lgan ibodatxona-cherkov ko‘rinishidagi Hindistonning Maxorashtra shtatida joylashgan g‘orlar majmuasi. Qiyalikda 29 g‘ordan iborat bo‘lgan arxitektura inshooti. Ular asosan ikki turga – chaytya (ibodat qilish zallari, ikki tomondan ustunlar bilan o‘ralgan) va vixara (zallar kvadrat shaklida, uch tomondan hujralar bilan yoki Budda haykali o‘ralgan) — buddist ruhoniylarining turar joyi hisoblangan. Freskalarda saqlanib qolgan rasmlar — buddizm afsonalariga ishlangan illustratsiyalar bo‘lib, aslida esa ular jamiyat hayotining turli tumanligini ochib berishga qaratilgan manzaralardir.Bu ibodatxonalar majmuasi juda uzoq davr mobaynida qoyatoshlarda bir necha asrlar davomida - mil.avv. II asrdan mil VII asrga qadar qurib bitkazilgan. Eng katta qurilishlar V asrda markaziy Hindiston hukmdori Xarishan (462 - 483) davrida olib borilgan.
Amri— bugungi Pokistonda joylashgan arxeologiya majmuasi.Qazilma ishlari davomida manzilgohning beshta bosqichini ko‘rish mumkin
I davr (mil.avv. 3600 — 2750 yillar) Mis buyumlari, marjonlar, tosh qurollar topilgan. Imoratlar havoda quritilgan g‘ishtdan qurilgan. Bu davrning oxirida xarappa madaniyati elementlarining paydo bo‘lishi bilan xarakterlanadi: avvalambor, kulolchilik buyumlarida ho‘kizlarning shaklli tasvirlari paydo bo‘ladi.
II davr (mil.avv. 2750—2450 yillar) xarappa madaniyati elementlari kuzatiladi.
III davr (mil.avv. 2450—1900 yillar) deyarli Xarappa madaniyatiga to‘g‘ri keladi.
Lothal — qadimgi hind sivilizatsiyasining asosiy shaharlaridan biri bo‘lib, hozirda Hindistonning Gujarat shtati hududiga to‘g‘ri keladi. Mil.avv. XXIV asrda vujudga kelgan ( bungacha shahar o‘rnida rivojlanayotgan qishloq bo‘lgan). 1954 yilda aniqlangan bo‘lib, Hindiston Arxeologiya jamiyati tomonidan 1955 – 1960 yillarda dastlabki qazilma sihlari olib borilgan. Lothal gujarat tilida - «Murdalar tepaligi» deb tarjima qilinadi.
Xarappa madaniyati vujudga kelgunga qadar mil.avv. XXIII asrda Lothal kichik bir qishloq bo‘lgan. Bu yerdan mis va kulochilik buyumlaridan tashqari, qimmatbaho tosh va marjonlar topilgan. Lothal aholisi marjonlar orqali g‘arbiy hududlar bilan savdo qilganlar. Mil.avv. 2350 yilda bo‘lib o‘tgan toshqin oqibatida shaharning ko‘lab qismi vayron bo‘ladi. Keyinchalik Xarappaliklar ularning aksriyat qismini qaytadan quradilar.Shahar ark( yoki akropol) va quyi shahrga bo‘lingan. Akropolning o‘ziga xos jihatlari umumiy hammomlar, pishiq g‘ishtdan qurilgan yerosti va yerusti vodoprovod kanallari bo‘lib, arkda hokim yashar edi.
Lothal porti — qadimgi dunyoning rivojlangan tijorat markazlaridan biri, hind sivilizatsiyasining eng qadimgi va asosiy porti hisoblanib, Kambey ko‘rfazida joylashgan (hozirgi Mumbai shahridan shimolroqda). U shaharni Sabarmati daryosining qadimgi yo‘li bilan bog‘lagan. Bu esa Sindhada joylashgan Xarappa sivilizatsiyasi shaharlari bilan Saurashastra (Mohenjo-Daro va Xarappa) yarimorolini bog‘lashga xizmat qilgan. Bundan tashqari Lothaldan qimmatbaho toshlar va zeb-ziynat buyumlariga to‘la kemalar g‘arbiy Osiyo (Shumer) va Afrika (Qadim Misr) hududlari tomon yo‘l olganlar.
Shumerda olib borilgan qazilma ishlari davomida xarappa muhri tushirilgan matoning parchasi aniqlangan. Shumer bilan savdo aloqalari Bahrayn orqali amalga oshirilgan. Bu yedan ham xarappa madaniyatiga o‘xshash buyumlartopilganligi buning dalili bo‘lib xizmat qiladi.