|
Qadimgi Hindiston
Reja
1. Hudud va aholi, davrlashtirish, manbashunoslik va tarixnavislik
2. Hind sivilizatsiyasi
3. Budda davri: Er. avv. VI-III asrlarda ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot. Umum Hindiston davlatining vujudga kelishi. «Klassik davr»
4. Qadimgi Hindiston madaniyati
5. Xulosa
1. Hudud va aholi, davrlashtirish, manbashunoslik va tarixnavislik
Hindistonning bepoyon hududi, iqlim sharoitlari, re'lefi, joyi va tuprog`i jihatdan bir necha zonaga bo’linadi. Shimoliy-g`arbiy viloyatlar qadimda qalin o’rmonlar bilan qoplangan. Hind vodiysining tuprog`i juda hosildor. Shu yerda eramizdan avvalgi III ming yillikda janubiy Osiyoda eng qadimgi shahar sivilizatsiyasi shakllandi. Hindiston shimoldan va shimoliy-sharqdan Osiyoning boshqa qismidan Himolay tog`lari bilan ajratilgan. Err. avv. II ming yillikda bu yerdan hind-yevropa qabilalari yo’li o’tgan.
Hind-Gang tekisligining markaziy qismi qadimda «oriy» larning «muqaddas yeri» (Ar'yavarta) deb atalgan. Ikki buyuk daryoning oralig`ida va Gangning yuqori qismida er. avv. I ming yillikning birinchi yarmida veda sivilizatsiyasi shakllandi.
Gang daryosining shimoliy-sharqiy havzasida namlik darajasi juda yuqori va boy tropik o’simliklarga ega. Er. avv. I ming yillik o’rtalarida bu hududda keng miqyosda dehqonchilik ishlari boshlanadi. Er. avv. I ming yillikning ikkinchi yarmida bu yerda Qadimgi Hindistonning eng muhim siyosiy va madaniy markazlari vujudga keldi.
Hind-gang tekisligining Dekan (qadimgi hind tilida «Danishna» - janub) yarim orolidan yassi tog`lar ajratib turadi. Dekan yarim orolida faqat eramizning boshlarida yirik davlatlar paydo bo’ldi. Orolning markaziy qismida Shri-Lanka (Seylon) o’rmonli tog`lik hudud. Orolning geografik o’rnini janubiy Hindiston qirg`og`i bilan muntazam aloqalar shartlab keladi.
Janubiy Osiyoning hozirgi aholisining katta qismi asosiy yevropoid irqiga mansub. Faqat yarim orolnig janubiy qismi va Shri-Lankaning aholisi irqiy belgilariga qarab (badani, sochining qora rangi va boshqalar) avstroloidlarga yaqin turadi. Shimoliy sharqning qator qabilalari janubiy mongoloid irqiga mansub.
Shimolda Hind-Yevropa tillari (hind, bengal va boshqalar), janubda dravid (masalan, tamil.) Dekan va shimoliy sharqiy Hindistonning qator tillari Janubiy –Sharqiy Osiyo, Tibetda va Xitoyda tibet-birma va mund tillari bilan yaqin turadi. Shri-Lanka aholisining ko’pchilik qismi hind-yevropa (singal ) tilida ozchilik qismi dravid (tamil) tilida so`zlashadi.
Ma'lumki, hind-yevropa tillarida so’zlashuvchi oriylar Hindistonga er.avv. II ming yillikda kirib kelganlar. Singallar materikdan Shri-Lankada er.avv. I ming yillikda paydo bo’lganlar.
Janubiy Osiyning qadimgi tarixi quyidagi davrlarga bo’linadi:
1. Eng qadimgi hind sivilizasiyasi. Taxminan er. avv. XXIII-XVIII asrlar bilan belgilanadi. (ilk shaharlar, davlatlarning paydo bo’lishi)
2. Er. avv. II ming yillikning ikkinchi yarmida oriylarning paydo bo’lishi. Er. avv. II ming yillikning oxiridan er.avv. VII asrgacha «Veda» davri. Bu davrda yaratilgan muqaddas kitoblar «vedalar» nomi bilan mashhur.
3. «Budda davri». Er. avv. VI-III asrlar. Budda dinining paydo bo’lishi va tarqalishi davri. Bu davrda iqtisodiyotning yuqori taraqqiyoti, shaharlarni shakllanishi-yirik davlatlar Mauriylar Umum Hind davlatining tashkil topishi.
4. Er. avv. II asrdan eramizning V asrigacha . «Klassik davr» janubiy Osiyo mamlakatlarining iqtisodiyoti va madaniyatini gullab-yashnagan davri.
Janubiy Osiyoga xos jihat taraqqiyotning merosiyligi va davomiyligidir. Qadimgi va o’rta asrlarda bu yerda keskin etnik o’zgarishlar yuz bermadi. Ijtimoiy munosabatlarda kasta tuzumi va madaniy an'analarning barqarorligi ko`rinib turadi. Qadimgi Hindistonning ko’pgina asarlari hozirgacha hinduizm va buddizmning muqaddas kitoblari hisoblanadi. Yozma manbalar bizgacha juda ko’plab yetib kelgan. Sanskrit tilini o’rganish qadimgi til grammatik asarlariga, asosan Panini grammatikasiga (er. avv. IV asr) asoslanadi. Adabiyot asosan diniy madhiyalar (rigveda va boshqa vedalar) ritual sharxlar, nasihatlar to’plamidan iborat.
Ijtimoiy munosabatlarni o`rganish uchun asosiy manba bo’lib, diniy-ahloqiy majburiyat-draxmalar («Manu qonunlari») siyosat san'ati to’grisidagi (Artxashastra), muhabbat to’g`risidagi (Kamasutra) maxsus traktatlardan foydalaniladi. Bu manbalarda fikrlar sxolastik, an'anaviy ruhda bayon qilingan, shu bilan birga bu asarlar qachon va qayerda tuzilganligini aniqlash mumkin emas. Tarixiy voqealar adabiyotda kam tilga olinadi. U ko’p hollarda yarim afsonaviy kissalarda aks etadi. Yilnomalar eramizning I asrlarida Seylondagi budda monastirlarida tuzilgan va boshqa asosan budda ta'limotiga oid siyosiy-xo’jalik hujjatlari bo’lgan. Davlat va xususiy arxivlar yetib kelmagan. Hujjatlar palma daraxti barglari, po`stloq yoki mato parchasi kabi murt asosda yozilgani uchun saqlanmagan.
Bizgacha faqat eramizdan avvalgi III-II ming yilliklarga oid o’qish qiyin bo’lgan Hind sivilizatsiyasiga oid muhrlardagi qisqa yozuvlar va Ashoki davri (er. avv. III asr) yozuvlarigina yetib klgan.
Qadimgi Hindistonda qurilish materiali sifatida asosan yog`och ishlatilgan. Tosh va bronza haykaltaroshligi keyingi asrlardagina paydo bo’lgan. Yana shuningdek, Hind qadimiy obidalarini o`rganish asoan XX asrda boshlandi. Faqat ozgina shaharlar, Moxenjo-Daro, Xarappa katta maydonlarda qazib ochilgan.
Janubiy Osiyo tarixini o`rganish XVII oxiridan aniqrog`i, 1784 yil Kalkuttada sharqshunoslarning birlashmasi Osiyo jamiyatiga asos solinishidan boshlandi. XVIII asr oxirida sanskrit adabiyotining yodgorliklari: «Manu qonunlari», Kalidasining «Shakuntali» dramasi, falsafiy poema «Bxagavagita» tarjima qilindi.
Nemis tadqiqotchilari Hindistonda jahon madaniyatining ildizini qidirdilar. XIX asrning birinchi yarmida sanskrit tilining qadimgi fors, lotin va yunon tillari bilan qarindoshligi nazariyasi ilmiy asoslandi. XIX asrning o’rtalarida va ikkinchi yarmida hind adabiyotning yodgorliklari asosan vedalarni tarjima qilish va chop qilish yuzasidan muhim ishlar qilindi. Jumladan, Sharqning muqaddas kitoblari 50 tomli (Oksford universitetida Maks Myuller asos solgan) seriya, ko’p tomli sanskrit lug`atlari paydo bo’ldi. XIX asrning oxirida T.Ris, Devids pali tilidagi matnlarini o’rganish va chop etish jamiyatini tashkil etdilar.
XIX asrning 70-yillari XX asrning boshlarida Hindistonda arxeologik qazishlar boshlandi. Asrimizning 20-30 yillarida janubiy Osiyoning eng qadimgi hind sivilizasiyasi ochildi. XX asr boshlarida hindshunoslikning umumiy konsepsiyasida yevrosentrizm an'anasi kuchli edi. Qadimgi hind jamiyati turg`un, mustaqil taraqqiyotga qobiliyatsiz, hind davlati teokratik va despotik, tafakkur chalg`itilgan va faqat diniy deb talqin qilindi. Hindistonga makedoniyalik Iskandarning yurishini siyosiy ahamiyati burttirib ko’rsatildi. Xind madaniyatining muxim yutuqlari (epik asarlar, poeziya, teatr) yunonlardan o’zlashtirilgan deb ko’rsatildi.
Faqat XX asrning birinchi yarmida hind milliy tarixnavisligining juda katta tadqiqotlari bunday qarashlarning asossizligini ko’rsatdi. Hind milliy tarixnavisligi manbalarda ko’p xollarda yetarlicha tanqidiy taxlil etilmaydi. Qadimgi tarix ma'lum darajada modernizasiya qilindi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
