Qabul qildi: aytimbetov n bajardi: ortiqova a

2.3 Masalalarni yechishda bir qancha ko’rgazmali qurollardan foydalanish metodlari.
Venn diagrammasi. Fizika fani rang-barang tabiat hodisalarini o’zida mujassamlashtirgan qiziqarli fandir. Lekin yuqori sinflarga o’tgan sari mavzular murakkablashib, boraveradi. Natijada ko’pchilik o’quvchilar fanni o’zlashtira olmaydilar. Kuzatishlar, mavzuni tushunmagan o’quvchilarning aksariyati o’qituvchiga savol bilan murojaat qilmasligi ko’rsatadi. Agar o’quvchi yangi darsning o’zida mavzuning tushunmagan qismi bo’yicha o’qituvchiga savol berib, mavzuni mustahkamlab olsa, u keying mavzularni tushunishga ham qiynalmaydi. Shuni inobatga olgan holda har bir pedogog o’tayotgan darsini mustahkamlashga kata e’tibor qaratishi kerak. Bu maqsadda darsda yangi pedogogik texnologiyalarni qo’llash yaxshi natija beradi. Hozirgi kunda dunyoning ko’plab rivojlangan mamlakatlarida o’quvchilarning qiziqishi , ilmiy ijodkorligini oshiruvchi shu bilan birga ta’lim – tarbiya jarayonining samaradorligini kafolatlovchi yangi pedogogik texnologiyalarni qo’llash bo’yicha kata tajriba to’plangan. Shu tajriba asosini interfaol metodlar tashkil etib, ulardan biri “VENN DIAGRAMMASI” strategiyasi metodidir. Ushbu metod o’quvchilarda mavzuga nisbatan tahliliy yondashuv , ayrim qismlar asosida mavzuning umumiy mohiyatini o’zlashtirish ko’nikmalarini hosil qilishda qo’llanilib , strategiya kichik guruhlarni shakllantirish asosida sxema bo’yicha amalga oshiriladi. Yozuv taxtasi o’zaro teng 4 bo’lakka ajratiladi va har bir bo’lakka quydagicha sxema chiziladi:

2-rasm
Strategiya o’quvchilar tomonidan o’zlashtirilgan yaqin nazariy bilimlar , ma’lumotlar yoki dalillarni qiyosiy tahlil etishga yordam beradi. Ushbu strategiyadan muayyan bo’lim yoki boblar bo’yicha yakuniy darslarni tashkil etishda foydalanish yanada samaralidir [8].
Strategiyani qo’llash bosqichlari quyidagilardan iborat :
Auditoriya o’quvchilari 4 guruhga bo’linadi. Yozuv taxtasiga topshiriqni bajarish mohiyatini aks ettiruvchi sxema chiziladi.
Har bir guruhga o’zlashtirilayotgan mavzu yuzasidan alohida topshiriq beriladi.
Topshiriqlar bajarilgach , guruh a’zolari orasidan liderlar tanlanadi.
Liderlar guruh a’zolari tomonidan bildirilgan fikrlarni umumlashtirib, yozuv taxtasida aks etgan diagrammani to’ldiradilar.
Ushbu diagrammani to’ldirish uchun 10 daqiqa vaqt beriladi. Belgilangan vaqt tugagach har bir guruh berilgan savollarga javob beradilar. Bunda guruhning har bir a’zosi o’z fikrini aytadi. Har bir guruh savolga javob berayotganda o’quvchining xato va kamchiliklarini boshqa o’quvchilarga murojaat qilib to’ldirilishi o’qituvchi tomonidan taklif etiladi. Shundan so’ng o’qituvchi yakuniy xulosani aytadi. Ushbu loyiha yakunlangach faol o’quvchilar rag’batlantiriladi.
Bu metodni dars jarayonida qo’llashda quyidagi natijalarga erishish mumkin:
O’quvchilar fizik tushunchalarni taqqoslash, bir-biridan farqlashni o’rganadilar. O’xshash fizik kattaliklar orasidagi bog’liqlikni o’rganish, fizik jismlarning umumiy jihatlarini toppish ko’nikmalarini boyitadilar.
O’quvchi ham tinglaydi, ham gapiradi, savoliga javob oladi va baholanadi.
O’quvchining mavzuning qaysi qismini mustahkamlay olmagani darhol bilinadi va shu darsni o’zida muammo bartaraf etiladi.
“Sirli baho” metodi. Fizika fanidan masalalar yechish darsida o’quvchilar bilimini baholash, rag’batlantirish mezonlarini har bir o’qituvchi bilishi kerak. Butun dars davomida faol o’quvchilar berilgan barcha masalalarni to’g’ri va tez ishlab boradilar. Sust o’zlashtiruvchi o’quvchilar esa, aksincha bir-ikkita masalani to’g’ri ishlay oladilaru, shu to’g’ri ishlangan masalalar uchun na’munali baho olishni istaydilar [7]. Bu vaqtda o’qituvchi o’quvchilarni baholashga qiynaladi. Chunki kam ishlagan bo’lsada, bu o’quvchilar ham masalalarni to’g’ri ishlagan bo’ladi. quyidagi metodni qo’llash orqali esa bu muammoni bartaraf etish mumkin bo’ladi.
O’qituvchi masala yechish darsini e’lon qiladi. Mavzu yuzasidan kerakli kattaliklar va ularning ifodalari haqida batafsil ma’lumot beradi.
Shundan so’ng masalalar yechish boshlanadi.
1-masalaning sharti e’lon qilinadi. Masalani to’g’ri va tez ishlagan o’quvchilar daftariga o’qituvchi baho emas, balki “N” harfli belgini qo’yadi. Keyin 2- masala beriladi va bu masala uchun “A” harfi bilan belgi qo’yiladi. 3-masala uchun “M” harfi va h.k. shu tariqa keying masalalar ishlanadi.
Agar bitta o’quvchi dars davomida berilgan hamma masalalarni to’g’ri va tez ishlasa, ( bu darsda 8 ta ketma-ket masala) ketma-ket ball o’rniga “namunali” so’zini hosil qiluvchi harfli belgilar qo’yib beriladi.
Dars yakunida “NAMUNALI” so’zining barcha harflarini yoki hech bo’lmasa 7 tasini to’plagan o’quvchilarga a’lo bahosi qo’yiladi va “fizika fanidan namunali o’quvchi” deb yozilgan rag’bat kartochkasi beriladi.
Dars davomida “NAMUNA” harflarini to’play olgan o’quvchilarga esa 4 bahosi qo’yib beriladi va bu o’quvchilarga “Fizika fanida yaxshi qatnashchi” kartochkasi beriladi.
Dars davomida 5 tagacha harflarni to’plagan o’quvchilarga esa “O’z ustingizda ko’proq ishlang” kartochkasi beriladi va 3 bahosi bilan baholanadi.
Bu metodni qo’llash orqali quyidagi natijalarga erishish mumkin:
O’quvchilar sirli harflarini yig’ishga qiziqib, masalani tezroq yechishga intiladilar, o’z ishlari natijasi bilan qiziqadilar.
Hatto “3” baho olgan o’quvchi ham bu bahodan norozi bo’lmaydi, aksincha, nima uchun past baho olganini tushunadi va o’z ustida ishlashni boshlaydi.

XULOSA
Yangi pedogogik texnologiyalarni fizika ta’limida to’laqonli tarzdagi texnologik jarayon sifatida tadbiq etish, ta’lim-tarbiya jarayonini texnologiyalashtirish – ta’lim muassasasining kuchli texnik bazasini ko’p vaqt va mehnat talab etadigan murakkab jarayondir. Fizika ta’limida yangi pedogogik texnologiyalarni qo’llash uchun o’qituvchi yuksak pedogogik mahoratga ega bo’lib dars mavzusi, o’quvchilar soni, ularning qiziqishi , qobiliyatlarini har tomonlama hisobga olishi kerakligi ma’lum bo’ldi. Shunday ekan, o’qituvchi o’quvchilarni doimo nazorat qilib, bergan vazifalarini o’z vaqtida tekshirishi lozim. O’quvchilar bilimini tekshirishga bo’lgan asosiy talab - doimiylik va baholarning adolatli bo’lishidir. Har qanday pedogogik yangilik zaminida biron bir g’oya yotadi. Masalan, yangi o’quv materialini ilgarillanma o’rganish g’oyasi asosida o’qiyuvchining bolalar bilan o’zaro harakati yotadi: sinfda psixologik birlik vaziyatini yaratish; har bir o’quvchi o’z shaxsinibbo’zi namoyon etishini ta’minlash: har bir uslubiy yondashuv uchun o’ziga xos muloqot yo’lini tanlash; o’quvchilar tashabbusini zimdan boshqarib boorish. U har bir o’quvchi qalbiga, ularni tushinib yetishga o’zining didaktik usullari, tashkiliy shaklllari orqali yo’l topadi. Bularning hammasi didaktik topilmalar, pedagogik kashfiyotlar, bir so’z bilan aytganda, yangi pedagogik texnologiyadir. Pedagogik texnologiya qanday qilib, qanday usullar bilan o’qitilsa natija yaxshi bo’ladi, degan savolga javob beradi. Mamlakatimiz istiqlolga erishgandan keyin uning kelajagi bo’lgan yosh avlodni tarbiyalash ,unga bilim berish masalasiga alohiga ahamiyat berila boshladi. Shu sababdan istiqlolning birinchi kunlaridanoq, ma’naviyatimizni tiklash , uni yanada yuksaltirish, zamonaviy talablar bilan uyg’unlashtirish asosida jahon andozalari va talablari darajasiga chiqarishga alohida ahamiyat berib kelinmoqda. Hozirgi davrda pedagogik texnologiyalarni quyidagi turlarga ajratish mumkin; shaxsga yo`naltirilgan o'qitish texnologiyalari; avtoritar va shaxsga yo`naltirilgan o'qitish texnologiyalari; ishbilarmonlik o‘yinlar texnologiyasi; individuallashtirish o'qitish texnologiyasi; tabaqalashtirilgan o'qitish texnologiyasi; dasturlashtirilgan o'qitish texnologiyasi; kompyuterli o'qitish texnologiyasi; o'qitishning modul tizimi; masofali o'qitish texnologiyasi; ta’limning davriylik texnologiyasi. Pedagogik texnologiya nazariyasi va amaliyotidagi ana shunday dolzarb, markaziy masalalardan biri fizika ta’limining davriyligi muammosidir. Fizika ta’limning davriyligini o'rganmasdan ta’lim jarayonining modul xarakterini, o'quv predmetini to'liq o'zlashtirish texnologiyasini tushunish qiyin. Fizika ta’limi jarayonini davrlarga ajratish, ulami atroflicha tahlil qilishning qator afzalliklari bor: fizika ta’limini davrlarga ajratish o'quvchilarning o'quv faoliyatlarini tashkil etish, boshqarish, nazorat qilishni osonlashtiradi, fizika ta’limi amal qiladigan qonuniyatlami belgilash hamda ulardan amaliy faoliyatda foydalanish imkoniyatlarini kengaytiradi. Har bir davrga mos maqsad, vosita, natijalarni qayd etish fizikaviy ta’limining optimal amal qilishi uchun shart - sharoit yaratishga olib keladi. Xo’p, shunday ekan, fanda, tegishli adabiyotlarda ta’limning davriyligi qay darajada o'rganilgan? Rus olimi M.A.Danilov «ta’lim jarayoni logikasi», «ta’lim jaravonining harakati antiruvchi kuch lari», «ta’lim jarayoni zvenolari» kabi qator atamalarni fanga olib kirgan edi. Uning yozishicha, «ta’lim jarayoni logikasi o‘quv predmeti mazmuni va uni o‘zlashtirish psixologiyasining o'zaro qo‘shilib ketishidan iborat». Ta’lim jarayonida o`quvchilar oldiga qo‘yiladigan topshiriq, muammo, mustaqil ish, intellektual va amaliy ishlar o‘zining murakkabligi, qiyinligi bilan o‘quvchilar ongida bilish ziddiyatlarini keltirib chiqaradi. Qiyinchiliklami sezish, ulami bartaraf etishga intilish ofcquvchilami mustaqil fikrlash, ijod qilish, tafakkur va xotiraga zo'r berib aqliy va amaliy muammolarni yechishga yetaklaydi. Ta’lim jarayonidagi ziddiyatlar ta’lim rivojining harakatlantiruvchi kuchidir.