Q. X. Abdurahmonov, Sh. R. Xolmo’minov, N. Q. Zokirova, A. B. Irmatova personalni boshqarish darslik

teng muvozanatli ish haqi yoki teng muvozanatli bozor 
ish haqi, 
deb ataladi. Teng muvozanatli ish haqi hamma tomonidan qabul 
qilinishi sababli ustuvor bo’ladi. Ishchi kuchi har xil turlarining bozor 
(ijtimoiy) bahosi shu tariqa belgilanadi. Amaliyotda bu kasbiy malaka 
guruhlari, xodimlar toifalari, ish staji, jinsi, tarmoqlar, mintaqalar bo’yicha 
o’rtacha statistik ish haqi hisoblanadi.
Ammo teng muvozanatli ish haqi ishchi kuchiga talab yoki taklifning 
366
5
4
3
2
1
I
2
I
I
1
Ish haqi 
Talab
Taklif 
9.17-rasm. Ish kuchi va taklifining mehnat narxiga ta’siri

---

ta’siri natijasida o’zgarishi mumkin. Masalan, xususiylashtirish 
jarayonining dastlabki bosqichida yangi tadbirkorlik tuzilmalari soni 
keskin ortishi natijasida hisobchi buxgalter mutaxassisligiga ega 
xodimlarga talab keskin ortdi. Avvalgi talab va taklif darajasida bo’lgan 1 
nuqtadagi teng muvozanatli holat yangi talabni qondira olmay qoldi. 
Ushbu talab hisobga olingan holda ta’lim muassasalari, qisqa muddatli 
qurslarda hisobchilarni qo’shimcha tayyorlash yo’lga qo’yilishi natijasida, 
bu ixtisoslik bo’yicha kadrlar tayyorlash keskin ortdi. 9.18-rasmdan 
ko’rinib turganidek, yangi talab 2 nuqtada yangi teng muvozanatli holatni 
ish haqi miqdori ortgan holda yuzaga keltirdi. SHuni alohida ta’kidlash 
kerakki, bu holatda ish bilan bandlikning teng muvozanatli holati ham 
ortdi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida raqobatga bardosh bera olmasdan 
ishlab chiqarishning u yoki bu sohasida keskin pasayish yuz bersa, tabiiyki 
bu korxonalarda ishchi kuchiga ham talab sezilarli darajada kamayadi. 
Mehnat bozorida bu ish haqi miqdorini teng muvozantli 1 nuqtasidan 2 
nuqtasiga siljitadi (9.19- rasm). Xodimlar sonining hamda ish haqi 
miqdorining kamayishi bu yangi holatni aks ettiradi.
367

---

Ko’pgina iqtisodchilar ish haqi miqdorining yuqori darajasi va uning 
o’sishini mehnatga va ishchi kuchiga talabning pasayishidir, ish haqi 
miqdorining pastligi va uning kamayishini mehnatga ishchi kuchiga 
talabning ortishidir deb baholaydilar. Talab va taklif qonuniga muvofiq 
ishchi kuchining (ish haqining) narxi qanchalik yuqori bo’lsa, talab 
shuncha kam bo’ladi va tegishli ravishda narx arzonligi buning teskarisini 
anglatadi.