Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norquloy о ‘zbekiston tarixi

4-  §.  Zahiriddin  Muhammad  Bobur  — buyuk 
davlat  arbobi va  mutafakkir
Bobur Mirzoning Shaybo-  Shayboniyxon  1500-  yilda  Samarqand- 
niyxonga qarshi kurashi 
ni  egallagach,  Bobur  Mirzo  unga  qar-
shi  yurish  boshladi.  Bu  paytda  Shay­
boniyxon  Samarqanddan  tashqarida  edi. Bobur  Mirzo  qo‘shini 
shiddat  bilan  hujum  qilib,  Shayboniyxonning  bu  yerda  qoldirib 
ketgan  600  kishilik  askarini  mag‘lubiyatga  uchratdi  va  Bobur 
Mirzo  Samarqand taxtini  ikkinchi marta  egalladi.
Shayboniyxon  bu  orada  chekindi  va  boMajak  hal  qiluvchi 
jangga  tayyorgarlik  ko‘ra boshladi.  1501- yil  aprelida  Zarafshon 
bo‘yidagi  bo‘lib  o‘tgan  og‘ir  jangda  Bobur  Mirzo  yengiladi  va 
Samarqandga  chekinadi.  G ‘olib  Shayboniyxon  Samarqandni 
qamal  qilib,  Bobur  Mirzoga  sulh  taklif qildi.  Sulh  shartlari  Bo­
bur  Mirzo  uchun  juda  haqoratli  bo‘lsa-da,  unga  rozi  bo‘l- 
maslikdan boshqa  chorasi  yo‘q  edi.
Og‘ir va  nochor  ahvolga tushib  qolgan  Bobur  sulhga  binoan 
Samarqandni  tark etib,  o‘zga  yurtlarga  ketishga  majbur bo‘ldi.
Bobur  Mirzo  Kobulga  borib,  bu  yerda  1504-yilda  hoki- 
miyatni  qo‘lga  kiritdi.
1510-yili  Shayboniyxon  halok  boMgach,  Bobur  Mirzo  shoh 
Ismoil  yordamida  Movarounnahrni  shayboniylardan  qaytarib
olish  uchun  kurash  boshladi  va 
nihoyat,  1511-yilning  kuzida  Sa­
marqandni  uchinchi  marta  qo‘lga 
kiritdi.  Bobur  Samarqandni  egal­
lagach,  noilojlikdan  islomning 
shiyalik yo‘nalisliiga e’tiqod qiluvchi 
shoh  Ismoilni  oliy  hukmdor  deb 
e’lon qildi. Bu esa Samarqand xalqi- 
ning  Bobur  Mirzodan  yuz  o‘gi- 
rishiga sabab bo‘ldi.  Chunki Mova- 
rounnahr  aholisi,  Boburning  o‘zi 
ham islomning sunniylik yo‘nalisliiga 
e’tiqod qilganlar.  Shayboniylar ham 
shu yo‘nalishda edilar.  1512- yilning 
aprel va noyabr oylarida Shayboniy­
xonning ukasi Mahmud Sultonning
Zahiriddin Muhammad 
Bobur.
14

---

o‘g‘li Ubaydulla Sulton boshchiligidagi shayboniylar qo‘sliini bilan 
bo‘lib o‘tgan har ikki jangda Bobur Mirzo qo‘shini mag‘lubiyatga 
uchradi.  Noyabr  oyidagi  jangda  shayboniylar  shoh  Ismoilning 
Bobur Mirzoga yordam uchun yuborgan qo‘shinini ham mag‘lub 
etdilar.
Bobur endi  Movarounnahrdan tamoman umidini uzib,  yana 
Kobulga  qaytdi va  1526-yilga  qadar Kobulni idora  qildi.  So‘ngra 
Kobulni ikkinchi o‘g‘li Komron Mirzoga qoldirib,  o‘zi Hindiston 
sari yurish bosliladi. Hindistonda qudratli va shavkatli saltanat egasi 
boMganida  ham Vatan  xayoli,  ayriliq  alami  Bobur  Mirzoni  aslo 
tark etmagan va u quyidagi hasratli satrlarni bitgan edi:
Tole  y o ‘qki jonimga  balolig‘  bo‘ldi, 
Har ishniki ayladim xatolig‘ bo‘ldi.
О ‘z yerni  qo ‘yib,  Hind sort yuzlandim, 
Yo  mb,  netayin,  ne yuz  qarolig‘ bo‘ldi.