Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norquloy о ‘zbekiston tarixi

Soliq *a  majburiyallar 
^ i y   soliq -  xiroj  bo'lib,  uning  miq-
don  ekm  ekiladigan  yer  maydom  va 
ekin  turiga  qarab  hosilning  1/3—1/5  qismigacha  belgilanar  edi.
Ko‘chmanchi xalqlardan  olinadigan  zakotning  ham turi  ko‘p 
edi.  Ulaming  asosiylari  ,,qo‘ra  boshi“,  „tutun  haqi“,  ,,yig‘im 
sohq“  deb atalar edi.  ,,Qo‘ra boshi“  zakoti — ko‘chmanchi chorva- 
dorlardan  moli boshiga va  qo‘rasiga  qarab  olinadigan  zakot  edi. 
Bu  zakot  qishda  mollar  qo‘ralarda  turganida  yig‘ib  olinar  edi.
„Tutun  haqi“  zakoti — bu  bahor  kelganda  yangi  o‘tloqlarga 
ko‘chishdan  oldin  xonadon  boshiga  bittadan  qo‘y  bilan  olina­
digan  soliq  (zakot)  edi.
,,Yig‘im  soliq“  esa  zakot  to‘lamaydigan  boylar  va  ulaming 
qarindoshlarining  bekka  beradigan  9  buyumdan  iborat  in’omlari 
yig‘imi  bo‘lgan.
Mehnatkash  xalq  deyarli  hamma  narsa  uchun  soliq  to‘lar 
edi.  Chunki  hamma  qo‘riq  yerlar,  chakalakzorlar,  to‘qaylar, 
daraxtzorlar,  ko‘llar,  barcha  yaylovlar  xonning  ixtiyorida  edi.
Aholi  qal’a  devorlarini  ta’mirlash,  istehkomlar  qurishga, 
kanallar  qazishga,  ariqlami  tozalashga,  yo‘l  qurilishiga  safarbar 
etilardi.
Xonlik hujjatlariga ko‘ra,  Qo‘qonda hu- 
narmandchilikning  miskar,  zargar, 
o‘ymakor,  kulol,  qog‘ozgar,  to‘qimachi,  do‘ppi  tikuvchi,  kash- 
tachi,  ko‘priksoz,  temirchi,  novvoy,  aravasoz,  baxmalbof,
Hunarmandchilik
12 5

---

bo‘yoqchi,  dorukash,  devorzan,  degrez,  ko‘nchi,  miltiqsoz, 
nayzagar,  panjarasoz,  pillakash,  po‘stindo‘z,  taqachi,  paran- 
jido‘z,  chevar,  chitgar,  gilamchi  kabi  turlari  bo‘lgan.
Xonlikda oltin ma’dani  Kosonsoy  (Namangan)dan,  Qoratog‘ 
shimolidagi  Ko‘krev  daryosidan,  Chircliiq  daryosi  bo‘ylaridan, 
Chatqol  daryosi  yuqori  oqimlaridan  olingan.
Samarqandda  bo‘lganidek,  Qo‘qon  xonligida  ham  qog‘oz 
ishlab  chiqarilgan.  Qog‘oz  juvozxonasi  Qo‘qon  shahrining 
Mo‘yi  muborak  darvozasi  orqasida  maqbara  yonida  joylashgan. 
gav(j0 
Qo‘qonga  qo‘slmi  shaharlar  va  xorijiy
mamlakatlardan  savdogarlar  kelib  tur- 
gan.  Shaharda  yakshanba  va  chorshanba  kunlari  bozor  bo‘l- 
gan.
Qo‘qon xonligining  iqtisodiy  hayotida  Buxoro  amirligi,  Xiva 
xonligi,  Qashqar,  Hindiston,  Afg‘oniston,  Eron  va,  ayniqsa, 
Rossiya  bilan  bo‘lgan  savdo  katta  o‘rinni  egallagan.  Masalan, 
Qashqar  bilan  olib  borilgan  savdo-sotiq  faqat  Qo‘qon  orqali 
bo‘lar  edi.  Qo‘qondan  Qashqargacha  yuklangan  ot  karvoni  14 — 
20  kun  yo‘l  yurgan.  Qo‘qondan  Qashqarga  temir,  qizil  charm, 
ipak  va  ipdan  to‘qilgan  matolar,  oltin  olib  borilgan.
Qo‘qon  karvonsaroylarida  Hindiston,  Tibet,  Qashqar,  Bu­
xoro  amirligi,  Afg‘oniston,  Rossiyadan  olib  kelingan  mollar 
ayirboshlanardi.  Qo‘qonga  savdogarlar 
karvon  yo‘llari  orqali 
kelganlar.
1.  Qo‘qon xonligidagi sun’iy sug‘orish va dehqonchilik haqida nima- 
lami bilib  oldingiz?
2.  Yer egaligi shakllarini va ulaming bir-biridan farqini qayd eting.
3.  Aholi qanday soliqlar to‘lagan va majburiyatlar o‘tagan?