Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norquloy о ‘zbekiston tarixi

10-  §.  XVIII  asrning  birinchi  yarmida  Buxoro 
xonligida  siyosiy  tarqoqlikning  kuchayishi 
va  uning  oqibatlari
Buxoro  xonligi  Ubay-  1702-yili  Subhonqulixon  vafot  etgach, 
dullaxon  II davrida 
l0J-u 
taxtni 
unin8  o‘g‘li  Ubaydulla-
xon  II  (1702—1711)  egallaydi.  Ubay- 
dullaxon  II  goh  isyonkor  qabilalarga  qarshi,  goh  bo‘ysunmas 
mahalliy  hukmdorlarga,  goh  davlat  sarhadlariga  bostirib  kirgan 
ko‘chmanchilarga  qarshi  urush  olib  borishga  majbur  bo‘ldi. 
U baydullaxonning  asosiy  m aqsadi  siyosiy  tarq o q lik n i 
tugatishdan  iborat  edi.  U  ana  shu  maqsad  yo‘lida  harakat  qildi.
Dastlab  u  Balxni  bo‘ysundirish  yo‘lini  izladi.  Ma’lumki, 
Ubay dullaxon  II  ning  otasi  Subhonqulixon  Balxni 
qatag‘on 
qabilasi  boshlig‘i,  Badaxshon  hokimi  Mahmudbiy  otaliqqa 
alohida xizmatlari uchun tortiq qilgan edi.  Ubaydullaxon  davrida 
Mahmudbiy  Balxda  hokimiyatni to‘liq  o‘z  qo‘liga  oladi va  o‘zini 
1706-yilda  xon  deb  e’lon  qiladi.  Tez  orada  u  Termizni  ham 
egallaydi.  Ubaydullaxon  avval  Termizga,  so‘ngra  Balxga  yurish 
qilib,  1707-yilda  Balxni  egallaydi.  Mahmudbiy  qochib  ketadi. 
Ubaydullaxon  Buxoroga  qaytgach,  Balxni  yana  Mahmudbiy 
egallaydi.  Oxir-oqibat  Ubaydullaxon  uning  mustaqilligini  tan 
olishga  majbur  bo‘ladi.
Buxoro  xonligi  tasarrufida  bo‘lgan  Farg‘ona  vodiysida  ham 
XVIII  asr  boshlarida  ajralib  chiqish  harakati  boshlanib,  ho- 
kimiyat  awal  Chust  yaqinidagi  Chodak  xo‘jalari  qo‘liga  o‘tadi. 
1710-yilda  esa  hokimiyatni  ming  urug‘i  boshlig‘i  Shohruxbiy 
egallab,  mustaqil  Qo‘qon  xonligiga  asos  soladi.
Mustaqillikka  intilayotgan  viloyat  hokimlari  tomonidan 
Ubaydullaxonga qarshi fitna uyushtirildi va u  1711 -yilda oMdirildi.
Shunday  qilib,  parokandalikka  qarshi,  oliy  hokimiyatni  ku- 
chaytirish  va  mamlakat  birligini  ta’minlash  uchun  kurashgan 
Ubaydullaxonning  hukmronligi  fojiali  yakunlandi.
Taxtga  Ubaydullaxonning  inisi  Abulfayzxon  (1711—1747) 
o‘tqazildi.  Abulfayzxon  tomonidan  fitnaning  hamma  ishtirokchi 
va ijrochilari saxiylik bilan mukofotlandi.  Ular katta-katta lavozim 
egalari  boMdilar.  Ubaydullaxonning  yaqinlari,  amaldorlarining 
mol-mulklari  talandi,  o‘zlari  esa  qatl  etildi.
40

---