Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norqulov o zbekiston tarixi

11- §. XVIII asrning birinchi yarmida Buxoro xonligida
siyosiy tarqoqlikning kuchayishi va uning oqibatlari
„
. TT1 
1702-yili Subhonqulixon vafot etgach,
uxoro xon lgi 
ay- 
toj_u 
t axtni uning o ‘g ‘li Ubaydullaxon 
dullaxon 11 davrida 
(1 7 0 2 -1 7 1 1 ) egallaydi. Ubaydullaxon
II goh isyonkor qabilalarga qarshi, goh b o ‘ysunmas mahalliy 
hukmdorlarga, goh davlat sarhadlariga bostirib kirgan ko‘ch- 
manchilarga qarshi urush olib borishga majbur b o ‘ldi. Ubay­
dullaxonning asosiy m aqsadi siyosiy tarqoqlikni tugatishdan 
iborat edi. U ana shu maqsad yo‘lida harakat qildi.
Dastlab u Balxni b o ‘ysundirish yo‘lini izladi. M a’lumki, 
Ubaydullaxon II ning otasi Subhonqulixon Balxni 
qatag‘on 
qabilasi boshlig‘i M ahmudbiy otaliqqa alohida xizmatlari uchun 
tortiq qilgan edi. Ubaydullaxon davrida M ahmudbiy Balxda 
hokimiyatni to ‘liq o ‘z qo‘liga oladi va o ‘zini 1706-yilda xon deb 
e ’lon qiladi. Tez orada u Termizni ham egallaydi. Ubaydullaxon 
aw al Termizga, so‘ngra Balxga yurish qilib, 1707-yilda Balxni 
egallaydi. M ahmudbiy qochib ketadi. Ubaydullaxon Buxoroga 
qaytgach, Balxni yana M ahmudbiy egallaydi. Uning m usta­
qilligini Ubaydullaxon tan olishga majbur b o ‘ladi.

---

Buxoro xonligi tasarrufida b o ‘lgan Farg‘ona vodiysida ham
XVIII asr boshlarida ajralib chiqish harakati boshlanib, ho ­
kimiyat aw al Chust yaqinidagi Chodak xo‘jalari qo lig a o ‘tadi. 
1710-yilda esa hokimiyatni 
ming
qabilasi boshlig‘i Shohruxbiy 
egallab, mustaqil Q o‘qon xonligiga asos soladi.
U baydullaxon davrida ijtim oiy-siyosiy parokandalik ku- 
chaydi. H ar bir viloyat hokimi mustaqil b o ‘lish uchun Ubay- 
dullaxonga qarshi fitna uyushtirildi va 1711-yilning 16-martida u 
0 ‘ldirildi.
Taxtga Ubaydullaxonning inisi Abulfayzxon (1711—1747) 
o ‘tqizildi. Abulfayzxon tom onidan fitnaning ham m a ishtirokchi 
va ijrochilari saxiylik bilan mukofotlandi. Ular katta-katta lavozim 
egalari b o ‘ldilar. Ubaydullaxonning yaqinlari, amaldorlarining 
mol-mulklari talandi, o ‘zlari esa qatl etildi.
Shunday qilib, parokandalikka qarshi, oliy hokimiyatni ku- 
chaytirish va m am lakat birligini ta ’m inlash uch un kurashgan 
Ubaydullaxonning hukmronligi fojiali yakunlandi.