Q u sm o n o V, U. J o ‘rayev, N. N o r q u L o V о ‘zbekiston tarixi

37-  §.  Tarixnavislik,  san’at  va  me’morchilik
Tarixnavislik 
XVIII — XIX asrlarda  Q o‘qon xonligida
ko‘plab  tarixiy  asarlar  yaratilgan.  M az- 
kur  davr  tarixchilaridan  Abdulkarim  Fazliy  Nam angoniy  Amir 
Umarxonning  topshiriglga binoan  ,,U m am om a“  dostonini  yozib 
tugatgan  (1822).  U   5000  baytdan  iborat  tarixiy  asardir.  Yana 
„Majmuayi  shoiron“  tazkirasida  ham   uning  ijtimoiy  qarashlari 
o ‘z  ifodasini  topgan.
Xon  saroyida  qoziaskar  lavozimida  ishlagan  Mirzo  Qalandar 
M ushrif  Isfarangiy  Amir  Um arxonning  maslahati  bilan  „Shoh- 
nomayi  nusratpayom “  (,,G ‘alabadan xabar beruvchi  shohnom a“) 
tarixiy  asari n i  yozgan.
U m arxon  davrining  ko‘zga  ko‘ringan  tarixchisi  M uham m ad 
Hakimxon  T o‘ra ibn  Sayid  M a’sumxon  (1802 —  1870)dir.  U   ona 
tom ondan  Q o‘qon  xoni  N orbo‘tabiyning  nabirasidir.  M uham ­
mad Alixon davrida quvg‘inga uchrab,  Rossiya va Sharq mamlakat- 
lariga  sayohat  qilishga  majbur b o lg an .  Um rining  oxirida  Shahri- 
sabzda  yashab,  shu  yerda  o ‘zining  „Muntaxab  ut-tavorix“  (Sa- 
ralangan  tarixlar)  asarini  yozadi.  Bu  asar  Buxoro  amirligi  va 
Qo‘qon  xonligi  tarixiga  doir  m uhim   m anbalardan  biri  sanaladi. 
U nda  Markaziy  Osiyo  xalqlarining  ijtimoiy-siyosiy  va  madaniy 
hayotiga  doir  qimmatli  m a’lum otlar  mavjud.
Ushbu  davming  yana  bir  yetuk  tarixchisi  M ulla  Niyoz  M u­
ham m ad  H o ‘qandiy  (1802 —  1872)dir.  U ndan  bizga  „Tarixi 
Shohruxiy“  asari  meros  qolgan.  Asarda  olim  o ‘zi yashagan  davr- 
ning  siyosiy  ahvoli  va  xalqning  ijtimoiy  turm ushiga  to ‘g ‘ri  baho 
bera  olgan.  U nda  1872-yilgacha  b o lg an ,  ko‘pincha,  o ‘z  ko‘zi 
bilan  ko‘rgan  voqealar  bayon  etilgan.
U m arxon  davridan  1872-yilgacha  b o lg a n   tarixiy  voqealar- 
ning  bayonidan  iborat  b o lg a n   yana  bir  tarixiy  asar  „Tarixi 
jahonnom ayi“  deb  nomlanadi.  Uning  muallifi  Junayd  M ulla 
Avaz  M uham m ad  M ulla  R o‘zim uham m ad  o ‘g‘lidir.
Toshkentlik  tarixchi  olim  M uham m ad  Solihning  „Tarixi 
jad id a y i  T o s h k a n d “  („ T o sh k e n tn in g   yangi  ta rix i“ )  asari 
Vatanimiz  tarixini  o ‘rganishda  m uhim  manbadir.  U   XV—XIX 
asrlar  Turkiston  tarixi,  jum ladan,  T oshkent  tarixi,  Q o ‘qon 
xonligi  tarixi  ilmiy  nuqtayi  nazaridan  yozilgan  qimmatli  asardir.
134

---

Yana  bir  tarixchi  Mulla  Ali  qori  Qunduziyning  „Tavorixi 
m anzum a“  asarida  esa  1822  —  1848-yillar  tarixi  bayon  etilgan.
M a’rifatparvar shoira va tarixchi  olima  Dilshodi  Bamo  „Tarixi 
m uhojiron“  (M uhojirlar  tarixi),  „Sabot  ul-bashar  maa  tarixi 
m uhojiron“  (Inson  m atonati  va  muhojirlar  tarixi)  kabi  asarlar 
yozib  qoldirgan.
v   ,, 
Q o‘qonda  xattotlik  san’ati  va  m e’m or-